بررسی تأثیر نرخ مؤثر مالیاتی و کیفیت حاکمیت شرکتی بر فرار مالیاتی و فساد مالیاتی

Abstract

هدف: در این پژوهش با استفاده از متغیر‎های مالی، هم‌زمان تأثیر نرخ مؤثر مالیاتی و کیفیت حاکمیت شرکتی بر فرار و فساد مالیاتی بررسی شده است. روش: برای آزمون فرضیه‌های پژوهش، از مدل رگرسیونی چندمتغیره استفاده شده است. داده‌ها با مراجعه به‎صورت‌های مالی و یادداشت‌های توضیحی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی شدند. نمونه پژوهش، شامل 1600 مشاهده‎ سال ـ شرکت برای سال‎های 1382 تا 1397 انتخاب و با استفاده از نرم‌افزارهای اکسل و ایویوز تجزیه و تحلیل شدند. یافته‌ها: بین نرخ مؤثر مالیاتی و فرار و فساد مالیاتی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؛ اما با اضافه‌شدن متغیر کیفیت حاکمیت شرکتی به رابطه‌های فوق، تغییر معناداری روی رابطه بین نرخ مؤثر مالیاتی و فرار و فساد مالیاتی مشاهده نشد. نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش را می‌توان از دو بُعد بررسی کرد. بُعد اول تأثیر منفی کیفیت حاکمیت شرکتی بر فرار و فساد مالیاتی و بُعد دوم، بی‌تأثیربودن کیفیت حاکمیت شرکتی روی رابطه نرخ مؤثر مالیاتی بر فرار و فساد مالیاتی است. برای استدلال این یافته می‌توان گفت که کیفیت حاکمیت شرکتی در ایران به‌طور کامل توسعه ‎نیافته است و سازوکارها و ساختارهای فعلی آن در ایران هنوز به‌طور استاندارد و همه‌گیر پیاده‌سازی نشده و این تأثیر را کاهش داده است. همچنین، اندازه شرکت بر اساس نظریه قدرت سیاسی، رشد فروش طبق نظریه اثر مالیاتی و نرخ بازده دارایی‌ها به‌دلیل تأثیر بر عملکرد شرکت‌ها، روی فرار مالیاتی تأثیر مثبت گذاشته است. تغییرات دارایی‎های ثابت مشهود با توجه به تفاوت سود حسابداری و سود محاسبه مالیات بالاتر یا پایین‌تر (بسته به قوانین مالیاتی و حسابداری قابل اجرا روی اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات) نیز، بر فرار مالیاتی تأثیر مثبت و دارایی‌های ثابت مشهود بر فرار مالیاتی تأثیر منفی گذاشته است. افزون بر این، نوسان‌های فروش و نرخ بازده دارایی‌ها، بر فساد مالیاتی تأثیر مثبتی داشته است؛ اما تأثیر رشد فروش، نسبت ارزش بازار به دفتری سهام و سن شرکت، بر اساس نظریه چرخه عمر، بر فساد مالیاتی منفی بوده است.