بررسی تأثیر الگوهای رفتاری جمعیت در شرایط اضطراری بر تخلیه ایمن ساکنان در ساختمان های بلندمرتبه مسکونی

Abstract

زمینه و هدف: الگوهای رفتاری جمعیت در شرایط اضطراری می­توانند روند تخلیه­ ی جمعیت را تحت تاثیر قرار دهند. آشنایی با این رویکردهای رفتاری نه تنها برای طراحان فضاهای پرجمعیت شهری مانند ساختمان‌های بلندمرتبه، بیمارستان‌ها، ایستگاه‌های حمل ­و­نقل عمومی، استادیوم‌های ورزشی، سالن‌های سینما و تئاتر و غیره جهت پیش‌بینی نحوه‌ی رفتار و حرکت جمعیت در شرایط خطر و محاسبه‌ی زمان تخلیه‌ی واقعی و مقایسه‌ی آن با استانداردهای لازم برای تخلیه افراد، یک التزام و ضرورت می­باشد بلکه برای مدیران و بهره برداران از فضا، جهت مدیریت کارآمد در شرایط بحرانی مانند زلزله، آتش‌سوزی، بمب‌گذاری و عملیات تروریستی و غیره، امری اجتناب ­ناپذیر است. روش: در این پژوهش ابتدا براساس مطالعات اسنادی چهار نظریه و رویکرد مختلف در باب رفتار جمعیت در شرایط اضطراری شناسایی گردیده است و سپس با طراحی سناریوهای مختلف و شبیه­سازی فیزیکی و رفتاری افراد با استفاده از مدل هیدرولیکی، میزان تاثیر رویکردهای رفتاری جمعیت بر زمان تخلیه‌ی کامل یک ساختمان مسکونی بلندمرتبه در شهر تهران با طبقات 17، 19، 21، 23 و 25 طبقه بررسی و مقایسه گردید. برای اعتبار­سنجی داده­ ها، شبیه­ سازی­ها با استفاده از نرم­ افزار pathfinder بر اساس مدل عامل­ محور مورد بررسی مجدد قرار گرفته­ اند. یافته­ ها: با بررسی مطالعات گذشته مشخص گردید که چهار الگوی رفتاری جمعیت در شرایط اضطراری شامل وحشت توده ­ای، وابستگی، هنجاری و هویت اجتماعی وجود دارند. مطابق نتایج به­ دست آمده از شبیه­ سازی سناریوها، الگوی رفتاری وحشت توده­ای بیشترین تاثیر منفی بر روند تخلیه­ ی جمعیت را داراست و رویکرد هنجاری در نقطه­ ی مقابل آن قرار دارد. بطور میانگین، در جامعه ­ای که بر اساس رفتار وحشت توده­ ای در شرایط اضطراری عمل می­ کنند زمان تخلیه­ ی کامل ساختمان 77.6 درصد بیشتر از زمان تخلیه­ ی جامعه ­ای است که بر اساس رویکرد هنجاری رفتار می­ کنند. همچنین مشخص گردید الگوهای رفتاری که زمان تخلیه­ ی ساختمان را کاهش می­ دهند در ساختمان­ های بلندتر تاثیر بیشتری بر روند تخلیه دارند. نتیجه­ گیری: تجمعی از افراد با پدیده‌های رفتاری وحشت توده‌ای، باعث بروز فاجعه‌های انسانی خواهند شد اگرچه رفتارهای اجتماعی پیشرو و انسان­ دوستانه مانند کمک به غریبه­ ها و افراد ناتوان و کم ­توان نیز ضرورتا" باعث کاهش زمان تخلیه در شرایط اضطراری نمی گردد. از آنجا که تعداد طبقات یک ساختمان بلند­مرتبه ارتباط مستقیمی بر میزان تاثیر الگوهای رفتاری ساکنان آن بر روند تخلیه دارد، آموزش­ های شهروندی و تعیین استراتژی­های مدیریت تخلیه تاثیر فراوانی بر کاهش زمان تخلیه یک ساختمان بلندمرتبه و افزایش ایمنی در شرایط اضطراری خواهد داشت.