«نامه به سردبیر» مراقبت از راه دور، راهکاری در چالش‌های ارائه مراقبت تسکینی در بحران کرونا

Abstract

سردبیر محترم پاندمی کرونا در جهان در کنار ایجاد بحران سلامتی در سیستم‌های بهداشتی درمانی، سایر ابعاد زندگی افراد از جمله ابعاد اقتصادی و اجتماعی را در جوامع دچار تغییر کرده است(1) و همچنان در برخی از کشورها روند رو به رشدی را داشته است(2). ادامه داشتن این روند در نظام سلامت، سایر حیطه‌های درمانی و مراقبتی مثل مراقبت از بیماران مبتلا به بیماری‌های تهدید کننده حیات را هم تحت الشعاع خود قرار داده است(3). یکی از جنبه‌های اساسی مراقبت، مراقبت تسکینی است که این رویکرد مراقبتی به دنبال بحران کرونا تحت تأثیر قرار گرفته است؛ چرا که مراقبت تسکینی دارای ابعاد و ویژگی‌هایی همچون برقراری ارتباط مؤثر، در دسترس بودن و همکاری تیمی است که پاندمی کرونا می‌تواند آن‌ها را دچار چالش نماید(4). نظام ارائه مراقبت تسکینی در کشور ایران، یک نظام نوپا بوده و خدمات مراقبت تسکینی غالباّ به صورت بستری شدن بیماران در بیمارستان انجام می‌گیرد. هر چند مراکز محدودی وجود دارند که در ارائه خدمات به بیماران در منزل هم فعالیت می‌کنند و گروه‌های مختلف ارائه دهنده مراقبت همچون پزشک و پرستار با توجه به نیازهای بیماران ویزیت و ارائه خدمات در منزل را انجام می‌دهند(5). در هر دو حالت بستری شدن در بیمارستان یا مراقبت در منزل امکان تماس افراد با همدیگر را زیاد کرده و زمینه‌ای برای گسترش ویروس کرونا می‌باشد. از طرفی دیگر بیماران نیازمند مراقبت تسکینی که مبتلا به بیماری‌های تهدید کننده حیات می‌باشند، رنج‌های مختلفی از ابعاد جسمی، روانی، معنوی و عاطفی را تجربه می‌کنند که این مسائل بیماران را در برابر خطر ابتلا به کرونا آسیب پذیر می‌کند(6). بنابرین ارائه مراقبت تسکینی در بحران کرونا با چالش‌هایی همراه است که باید با ارایه راهکاری مناسب، تهدیدهایی که در زمینه ارائه مراقبت وجود دارد را تعدیل نمود تا بیماران و خانواده‌ها و همچنین سیستم مراقبتی دچار آسیب‌های جدی نشوند. هدف در این نامه به سردبیر تعیین جایگاه مراقبت از راه دور به عنوان راهکار مراقبتی مؤثر در عرصه مراقبت تسکینی در کشور ایران در زمان بحران کرونا می‌باشد.

4

قبل از پاندمی کرونا در جهان، پزشکی و مراقبت از راه دور به طور فزآینده‌ای استفاده می‌شد تا مراقبت‌های تسکینی را در خانه بیماران و خانواده‌های آنها وارد کنند(7) و استفاده از این رویکرد نتایج مثبتی همچون افزایش کیفیت زندگی، کاهش بستری شدن و کاهش هزینه‌ها به دنبال داشته است(8). با ظهور بحران کرونا، نقش این رویکرد در ارائه مراقبت تسکینی، بیش از بیش آشکار می‌گردد؛ چرا که با گسترش کرونا ویروس، چالش‌هایی در ارائه مراقبت‌های تسکینی ایجاد می‌گردد که با سازماندهی مراقبت از راه دور میتوان این چالش‌ها را تا حدودی رفع نمود. با توجه به اینکه در زمان بحران کرونا حفظ محدودیت‌های اجتماعی موضوعی با اهمیت می‌باشد، برقراری ارتباط بین ارائه دهندگان مراقبت با بیماران و خانواده‌های آنان که یکی از ارکان مهم ارائه مراقبت تسکینی می‌باشد به چالش کشیده می‌شود. در عرصه مراقبت تسکینی ایران، برقراری ارتباط مؤثر بین ارائه‌دهندگان مراقبت و بیماران با ابعاد و ویژگی‌هایی همچون حضور در کنار بیماران، در دسترس بودن برای بیماران، صمیمیت و تلاش برای رسیدن به درک مشترک با بیماران مشخص شده است(9) که در زمان بحران کرونا برخی از این ابعاد مثل حضور ارائه دهنده مراقبت در کنار بیمار با محدودیت‌هایی روبرو شده است با این وجود برای داشتن ارتباطی مؤثر با بیماران از طریق مراقبت از راه دور می‌توان تا حدودی سایر ابعاد برقراری ارتباط را پوشش داد. به منظور استفاده از از مراقبت از راه دور تمهیداتی از قبیل ایجاد شبکه برقراری ارتباط با بیماران لازم است و در این شبکه ارتباطی، ارائه دهندگان مراقبت به صورت 24 ساعته، در دسترس بیماران و خانواده‌های آنها می‌باشند. در این راستا لازم است بیماران نیز به امکانات استفاده از شبکه برقراری ارتباط همچون تلفن هوشمند دسترسی داشته باشند. استفاده از نرم افزارهای ارتباط تصویری، می‌تواند شبکه برقراری ارتباط از راه دور را بسیار کارآمد نماید؛ به طوریکه استفاده از جلسات تماس تصویری در راستای بررسی دغدغه‌های بیماران و خانواده‌های آنها و رفع این دغدغه ها بسیار مؤثر هستند. در دسترس بودن ارائه دهندگان مراقبت برای بیماران و خانواده‌های آنان از طریق برقراری ارتباط با جلسات تماس تصویری شرایطی را فراهم می‌کند که علاوه بر ارتباط کلامی، به نشانه‌ها و علایم غیر کلامی بیمار هم توجه گردد که هدایت کننده جریان ارتباط و احساسات طرفین می‌باشد و این موضوع فراتر از برقراری ارتباط کلامی از طریق تماس صوتی است. اگرچه برخی از استراتژی‌های برقراری ارتباط از قبیل حضور داشتن کنار بیمار از طریق مراقبت از راه دور فراهم نیست، با این وجود برخی دیگر از استراتژی‌ها همچون گوش دادن فعال به بیمار، درک کردن احساسات بیمار را از طریق تماس تصویری فراهم می‌شوند؛ بنابرین مراقبت از راه دور روشی مناسب در برقراری ارتباط مؤثر با بیماران و خانواده‌های آنها در بحران کرونا محسوب می‌شود و فراهم ساختن ساختارهای لازم برای مراقبت از راه دور ضروری به نظر می‌رسد. اگر چه در ارائه مراقبت از راه دور، تکنولوژی سخت افزاری و نرم افزاری به عنوان زیرساخت مهم مطرح هستند(10) ولی باید علاوه بر آن، نیروی انسانی و کاربران نیز مد نظر قرار گیرند(11). با توجه شرایط ایجاد شده در بحران کرونا ارائه دهندگان مراقبت و بیماران و خانواده‌ها باید سازگاری کافی را با تغییر رویه مراقبت و ایجاد جو مناسب برای مراقبت از راه دور داشته باشند. بنابرین علاوه بر تأمین زیرساخت‌های برقراری ارتباط از راه دور لازم است محتوی و فرآیند مراقبتی هم مد نظر قرار گیرد؛ در این راستا لازم است سیستم‌های بهداشتی و درمانی، تیم‌ها و تکنولوژی لازم در این زمینه را منعطف و توانمند سازند و به هنگام اجرای طرح جدید الویت‌ها و اهداف مشخصی برای خودشان تعریف نمایند و همچنین محدودیت‌های مسیر اجرای طرح جدید را کم نمایند.

5

یکی از چالش‌های اساسی در ارائه مراقبت تسکینی در زمان بحران کرونا کمبود امکانات مختلف از جمله وسایل حفاظت فردی برای بیماران و ارائه دهندگان مراقبت به خصوص در کشورهای کمتر توسعه یافته است(12). همچنین بستری شدن تعداد زیاد بیماران در بیمارستان در این برهه زمانی، سیستم بهداشتی درمانی را با کمبود تخت‌های بیمارستانی مواجه کرده است به طوریکه خیلی از مراکز مراقبتی به ناچار به مراکز ارائه خدمات برای بیماران مبتلا به کرونا تغییر رویه داده‌اند. در راستای کمبود تجهیزات حفافظت فردی و کمبود تخت بیمارستانی برای بیماران غیر کرونایی مثل بیماران مبتلا به بیماری‌های تهدیدکننده حیات که نیازمند دریافت مراقبت تسکینی هستند، رویکرد مراقبت از راه دور می‌تواند به جلوگیری از صرف هزینه‌های تأمین این تجهیزات کمک نماید. بنابرین مراقبت از راه دور در حفاظت فردی بیماران، خانواده‌ها و ارائه دهندگان مراقبت مفید بوده، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی را کاهش می‌دهد و همچنین خدماتی مناسب به بیماران و خانواده‌ها ارایه می‌دهد. از طرفی با بستری نشدن بیمارانی که نیازمند مراقبت‌های اورژانسی نبوده و در عین حال نیازمند دریافت مراقبت تسکینی هستند، تخت‌های بیمارستانی کافی برای ارائه خدمات به بیماران مبتلا به کرونا فراهم می‌گردد. یکی دیگر از چالش‌های سیستم‌های بهداشتی درمانی در ارایه مراقبت‌های تسکینی در بحران کرونا، کمبود نیروی ارائه دهنده خدمت می‌باشد؛ چرا که کارکرد واحدهای مختلف مراقبتی تغییر پیدا کرده و بسیاری از پرستاران از عرصه‌های مختلف مراقبتی مثل مراقبت تسکینی، در خدمت مراکز مرتبط با کرونا قرار گرفته‌اند و این مسئله ارائه خدمات به بیماران مبتلا به بیماری‌های تهدیدکننده حیات را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از طرفی ارائه دهندگان مراقبت در بحران‌ها تمایل به ارائه خدمات بشردوستانه و نوع دوستانه داشته و این مسئله دغدغه‌های ذهنی آنها را در ارائه مراقبت به بیماران نیازمند زیاد می‌کند(13)، به طوری‌که پرستاران در کمک به کنترل وضعیت بحرانی و ارایه خدمات داوطلب می‌شوند و این مسأله می‌تواند موجب انتقال نیروی انسانی از یک عرصه مراقبتی خاص مثل عرصه مراقبت تسکینی به سمت مدیریت بحران گردد؛ بنابرین لازم است سیاست گذاری مراقبت در این شرایط بنحوی اتخاذ گردد که با وجود کمبود نیروی انسانی، خدماتی مناسب به بیماران مبتلا به بیماری‌های تهدید کننده حیات ارائه گردد که در این راستا بکارگیری روش‌ها و طرح‌های جدید مراقبتی مثل مراقبت از راه دور کمک‌کننده است. با توجه به اینکه مراقبت تسکینی با همکاری گروه‌های مختلف مراقبتی انجام می‌شود، برای تصمیم‌گیری در مورد فرآیند ارائه مراقبت از راه دور باید از تخصص‌ها و ارائه دهندگان مراقبت در تخصص‌های مختلف نظرخواهی نمود که این مسأله همکاری تیمی را تسهیل می‌نماید. چگونگی ارائه مراقبت باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که چالش کمبود نیرو را مرتفع ساخته و فشار کاری زیادی بر دوش ارائه دهندگان مراقبت نباشد و سیاست‌گذاری سلامت باید به نحوی باشد که ارائه دهندگان مراقبت در برابر عوامل بحران‌زا مثل کرونا دچار آسیب نشوند تا اجرای طرح‌های جدید مراقبتی به بن بست ختم نشود. یکی از راهکارهای کمک کننده به ارائه خدمات، تربیت نیروهای غیر حرفه‌ای قبل از وقوع شرایط بحرانی و بکارگیری از توان آنها در شرایط بحرانی می‌باشد(14). در این راستا، استفاده از نیروهای داوطلب در ارائه مراقبت تسکینی و بکارگیری آنها در رویکرد مراقبت از راه دور تاحدودی کمک کننده است. اما لازم است عمکلرد آنها توسط کارکنان حرفه‌ای مدیریت گردد. این افراد دسترسی 24 ساعته بیماران و خانواده‌های آنها به مراقبت‌های تسکینی را تسهیل می‌نماید. به طوریکه در برنامه‌ریزی مراقبتی از افراد غیر حرفه‌ای می‌توان به عنوان رابطی برای برنامه‌های آموزشی از طریق جلسات تماس تصویری استفاده نمود.