ارزیابی تاثیر روش‌های مختلف خشک‌کردن بر زمان خشک‌شدن و برخی خصوصیات فیتوشیمیایی شمعدانی عطری (Pelargonium graveolens)

Abstract

خشک­کردن یکی از مهم‌ترین فرآیندهای پس از برداشت گیاهان دارویی است. در این پژوهش به‏منظور بررسی تأثیر روش‌های مختلف خشک‌کردن بر گیاه دارویی شمعدانی عطری، آزمایشی بر پایه طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار و 12 تیمار اجرا شد. تیمارهای مورد آزمایش شامل خشک­کردن در ماکروویو (توان 300، 600 و 900 وات)، خشک کردن در آون (دمای 45، 55 و 65 درجه سانتی­گراد)، خشک کردن طبیعی (خشک­کردن در سایه محصور اتاق، سایه هوای آزاد، 5 ساعت آفتاب و سپس انتقال به سایه، 10 ساعت آفتاب و سپس انتقال به سایه، و آفتاب کامل) و نمونه گیاهی تازه (به­عنوان شاهد) بودند. در روش‌های مختلف خشک­کردن، کاهش وزن نمونه­ها تا رسیدن محتوای رطوبت به 12 درصد (بر پایه ماده خشک گیاهی) ادامه یافت. نتایج تجزیه واریانس نشان­دهنده تاثیر معنی­دار روش­های مختلف خشک­کردن بر زمان خشک­کردن، فنل کل، فلاونوئید کل، فعالیت آنتی‌اکسیدانی با دو روش دی‌پی‌پی‌اچ و اف‌آر‌اِی‌پی و محتوای اسانس بود. کم­ترین و بیش­ترین زمان خشک­کردن (05/4 دقیقه و 6 روز) به­ترتیب مربوط به تیمارهای خشک­کردن با توان­ 900 وات ماکروویو و خشک­کردن در سایه هوای آزاد بود. بالاترین محتوای فنل کل (78/14 میلی­گرم گالیک اسید در صد گرم ماده خشک) و فلاونوئید کل (83/12 میلی­گرم کوئرستین در صدگرم ماده خشک) به­ترتیب در تیمار سایه محصور و سایه هوای آزاد و بیشترین ظرفیت آنتی‌اکسیدانی (02/1IC50=) در نمونه تازه مشاهده گردید. هم­چنین گیاهان خشک‌شده در آون با دمای 45 درجه نیز از نظر فنل کل، فلاونوئید کل و فعالیت آنتی‌اکسیدانی غنی بودند. در حالی­که نمونه‌های خشک­شده در سه توان ماکروویو و نمونه‌های خشک‏شده در آفتاب کامل کم­ترین میزان را برای این صفات نشان دادند. بالاترین محتوای اسانس (2/0 درصد وزنی/وزنی بر پایه ماده خشک گیاهی) نیز در تیمار خشک‌‌کردن در آون با دمای 45 درجه مشاهده گردید. به‌طور کلی می‌توان گفت که خشک‌کردن در دماهای بالای آون و توان­های بالای ماکروویو باعث کاهش میزان ترکیبات فنولی و فلاونوئید، فعالیت آنتی‌اکسیدانی و درصد اسانس شمعدانی عطری گردید. در حالی‌که روش‌های خشک­کردن در سایه محصور، سایه هوای آزاد و آون با دمای 45 درجه، کم‌ترین کاهش را در این صفات نسبت به نمونه گیاه تازه نشان دادند.