کارایی رسوب‌گیری بندهای کوتاه در آبراهه‌ها (مطالعه موردی در استان کرمانشاه)

Abstract

بندهای کوتاه رسوب‌گیر سازه­های اصلاحی و کلیدی برای کنترل جریان رسوب و اصلاح مسیر آبراهه­ها در حوزه­های آبخیز هستند. در استان کرمانشاه کارآمدی این سازه­ها در انباشت رسوب کمتر مورد مطالعه وارزیابی قرار گرفته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی کارآیی این سازه­ها در نگهداشت رسوب و کنترل سیلاب­ها در سه حوزه آبخیز استان انجام شد. برای این کار، ضمن انتخاب سه حوضه مطالعاتی در شرق (حوضه حاجی­آباد)، شمال (حوضه رزین) و جنوب استان (حوضه مرگ)، بندهای هدف برای مطالعه مشخص شدند. از این بندها در مجموع 30، 14 و 4 بند به ترتیب گابیونی، خشکه­چین و سنگی و ملاتی انتخاب و بررسی شدند. سپس رسوبات انباشت شده در مخزن پشت بندها با کمک مساحی و برداشت نمونه از مقاطع مختلف حجم­سنجی شد. بررسی­ نتایج در حوضه حاجی آباد در شرق استان که عامل اصلی فرسایش، مرتبط با فرسایش کناره‌ای بود، نشان داد که عملیات احداث گابیون و خشکه‌چین به صورت متراکم توانسته است فرسایش خاک و رسوبدهی را به میزان 13 درصد تقلیل دهد. در حوزه آبخیز رزین در شمال استان، بند‌های سنگی ملاتی و گابیون موفق به دام انداختن حدود 886 تن رسوب شده بودند. در حوزه آبخیز مرگ نتایج نشان داد بندهای بالادست آبراهه با 9245 کیلوگرم بر هکتار بیشترین و بندهای پایین­دست با 3575 کیلوگرم بر هکتار کمترین عملکرد کنترل رسوب را داشتند. نتایج این پژوهش نشان داد در حوضه­های با ظرفیت رسوب­دهی بالا، بندهای خشکه­چین یکی از مهم­ترین سازه­های کم‌هزینه در حوزه آبخیز برای جلوگیری از انتقال رسوب به ویژه ذرات درشت­دانه هستند. درحالی که، احداث بندهایی با زهکشی کم جهت جلوگیری از انتقال ذرات ریز نیز کارآمد است.