مقاله علمی – پژوهشی: بررسی تغییرات زمانی و مکانی جوامع بزرگ بی‌‌مهرگان کفزی و کیفیت آب رودخانه پسیخان

Abstract

ارزیابی کیفی منابع آب با استفاده از شاخص‌‌های زیستی از روش‌‌های بسیار مناسب می‌‌باشد. این مطالعه با هدف بررسی کیفیت آب رودخانه پسیخان از پل بداب تا نوخاله با استفاده از تغییرات زمانی و مکانی بی‌‌مهرگان کفزی انجام پذیرفته است. بدین منظور در شش ایستگاه تعیین شده بر رودخانه پسیخان به مدت یک سال به‌‌ صورت فصلی از پاییز 1394 لغایت تابستان 1395 از بزرگ بی‌‌مهرگان کفزی نمونه‌‌برداری صورت گرفت. نمونه‌‌های بی‌‌مهرگان کفزی توسط سوربر 25×25 سانتی‌‌متری با شانزده بار تکرار جمع‌‌آوری، شناسایی و شمارش شدند. نتایج حاصل از بررسی جوامع کفزی این رودخانه نشان داد غالب تاکسون‌‌های بزرگ بی‌‌مهرگان جمع‌‌آوری شده متعلق به گروه حشرات آبزی است. در این تحقیق 18 خانواده از 9 راسته از بی‌‌مهرگان کفزی شناسایی شدند. محاسبه شاخص [1]BMWP در ایستگاه 6 (نوخاله)، کمترین مقدار میانگین سالانه در حد 38/2±50/5 را با درجه کیفی خیلی بد و در ایستگاه 2 (شهرک صنعتی)، بیشترین مقدار میانگین یعنی 39/00±16/41 را با درجه کیفی متوسط نشان داد. همچنین بر اساس متوسط سالانه شاخص ASPT[2] ایستگاه 2، بیشترین امتیاز (38/0±83/5) را دارد و رده کیفی آب‌‌های با کیفیت مشکوک به آلودگی را به‌خود اختصاص می‌‌دهد و ایستگاه 6، با کمترین امتیاز (91/0±50/2) در رده کیفی آب‌‌های با آلودگی شدید قرار می‌‌گیرد. در بین فصول، بیشترین مقدار میانگین BMWP و ASPT، در زمستان و کمترین آن، در فصل پاییز می‌‌باشد. نتایج حاصل از محاسبه شاخص هیلسنهوف نیز نشان می‌‌دهد که در بین ایستگاه‌‌ها، ایستگاه 1 (پل بداب) با متوسط امتیاز (10/1±26/5) در رده کیفی متوسط و ایستگاه 4 (پل خطیبان) با متوسط امتیاز (56/0±58/4) در رده کیفی خوب قرار می‌‌گیرد که دلیل کاهش کیفیت در پل بداب می‌‌تواند فعالیت برداشت شن و ماسه در بالادست آن باشد. بر اساس نتایج، شاخص‌‌ها نشان‌‌گر آن است که کیفیت آب در ایستگاه نوخاله که در پایین‌‌دست قرار دارد، از ایستگاه‌‌های بالاتر کمتر است که می‌‌تواند به ‌‌دلیل فعالیت‌‌های انسانی و ورود فاضلاب‌‌های خانگی و رواناب‌‌های کشاورزی و برداشت شن و ماسه باشد.

[1] Biological Monitoring Working Party

[2] Average Score Per Taxon