تحلیل هزینه- سودمندی: شاخصی برای ارزیابی اقتصادي کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی

Abstract

اطلاعات، عنصر حياتي جوامع اطلاعاتي است كه با توجه به ويژگي‌هاي منحصر به فرد خود، به عنوان كالايي با ارزش در تعاملات اقتصادي، نقش ويژه‌اي ايفا مي‌كند. كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رساني نيز به عنوان مراكز اصلي مبادله‌ی اين كالاي اقتصادي به منظور تداوم حيات در عصر اطلاعات، ملزم به انجام ارزيابي‌هاي مداوم اقتصادي در مورد خدمات اطلاعاتي خود بر مبناي شاخص‌هاي استاندارد هستند. تحليل هزينه- سودمندي از جمله شيوه‌هاي ارزيابي اقتصادي كاربرمدار، نظام‌مند و كميت‌پذير است كه به مقايسه‌ی منافع حاصل از محصول يا خدمتي خاص با هزينه‌هاي مصروف مي‌پردازد. این روش در کتابخانه‌ها به مقايسه‌ی پیامدهای مثبت خدمات كتابخانه‌ نسبت به هزينه‌های صرف ‌شده براي فراهم آوردن آن‌ها مي‌پردازد و روشي براي ارزيابي مزيت‌هاي نسبي سرمايه‌گذاري طرح‌های مختلف ارایه‌ی خدمت به کاربران بر حسب تخصيص منابع مالی مي‌باشد. نتايج آن مي‌تواند به اتخاذ بهترين نوع تصميم‌گيري در جهت استفاده‌ی مطلوب از منابع مالي، منتهي شده و در نهايت اصلاح عملکرد كتابخانه را در پي داشته باشد. مطالعه‌ی حاضر مطالعه‌ای مروری- نقلی بود که با جستجوی کلید واژه‌های «تحلیل هزینه- منفعت»، «تحلیل هزینه- سودمندی و «تحلیل هزینه- فایده» و معادل لاتین آن‌ها یعنی «Benefit cost analysis» و «Cost- benefit analysis» در پایگاه‌های اطلاعاتی Emerald، Sciverce، ISI web of Science و همچنین موتورهای جستجوی Google scholar، Google و AltaVista صورت گرفته است و در نهایت 51 منبع اطلاعاتی مرتبط مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. در این مقاله با توجه به ویژگی‌ها و قابلیت‌های این شیوه‌ی ارزیابی، پس از مقدمه‌ای کوتاه به شرح مفاهیم، مراحل اجرا، کاربرد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های اصلی تحلیل هزینه- سودمندی در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی و در پایان به مزایا، محدودیت‌ها و شیوه‌های بهره‌گیری از نتایج حاصل از آن، پرداخته شده است. واژه‌‌هاي کليدي: تحليل هزينه- سودمندي؛ كتابخانه‌ها؛ مراکز اطلاع‌رسانی