امکان‌سنجی و احداث سد زیرزمینی در حوزه آبخیز دریان (مطالعه موردی سد زیرزمینی مشنق‌چای)

Abstract

بحران کم‌آبی در مناطق خشک و نیمه‌خشک عاملی محدودکننده برای فعالیت‌های انسان و توسعه پایدار کشاورزی است. از راهکارهای نوین در این زمینه احداث سدهای زیرزمینی است. سدهای زیرزمینی در مقایسه با سدهای معمولی که آب رودخانه‌ها را در مخزن روباز ذخیره می‌کنند؛ جریان زیرسطحی آب را در مقطع عرضی رودخانه مسدود کرده آن را در زیر بستر رودخانه ذخیره می‌کنند. در این سدها، تلفات آب از طریق تبخیر کنترل شده و احتمال آلودگی‌های زیست محیطی حداقل است. در پژوهش حاضر، امکان‌سنجی احداث سد زیرزمینی در رودخانه فصلی مشنق‌چای به منظور استحصال آب کشاورزی ارزیابی شده است. پس از انجام مطالعات پایه، با بررسی‌های ژئوفیزیکی و ژئوتکنیکی محل بازه اصلی نهایی شد. در محور اصلی سد، عرض بستر 130 متر بوده و ضخامت آبرفت در محل محور و دریاچه سد به ترتیب 14 و 22 متر است. طراحی مقطع سد ذوزنقه‌ای بوده و از مصالح ریزدانه ‌در هسته سد و لایه فیلتر به ضخامت 1 متر در پوسته سد تشکیل یافته است. طول تاج سد 30/160 متر و ارتفاع آن در مرکز محور سد 15 متر است. با حرکت به سمت جناحین رودخانه عمق سنگ بستر کاهش یافته و متناسب با آن عمق سد نیز کاهش می‌یابد نهایتا در هر دو جناح راست و چپ محور سد به صفر می‌رسد. وسعت آبخوان با احتساب شیب 5 درصد رودخانه 39000 مترمربع است. با محاسبه عمق آبرفت حجم مخزن 546000 مترمکعب است و با توجه به تخلخل کل نهشته‌های آبرفتی( 35درصد) ، می‌توان 163800 مترمکعب آب قابل استحصال را برای آبخوان برآورد نمود. هدف از این پژوهش امکان‌سنجی احداث سد زیرزمینی در آبرفت‌های درشت دانه رودخانه‌ای به‌منظور مدیریت سیلاب در حوزه‌های آبخیز است با نیل به این هدف مشکل بحران تامین آب زراعی و حتی بهداشتی و شرب در روستای مشنق قابل حل خواهد بود.