شناسایی و مدیریت ریسک بلایای طبیعی و انسان ساخت حاصل از احداث سدها با استفاده از تکنیک AHP (مطالعه موردی سد هراز شهرستان آمل)

Abstract

زمینه و هدف: سدهای مخزنی به علت ایجاد تغییرات عمده در تعادل زیست­ محیطی و تغییرات کیفیت آب همواره موجب بروز اختلالات زیست­ محیطی و بروز ریسک های متعددی بوده ­اند. هدف از این پروژه، شناسایی مهمترین ریسک های مرتبط با احداث سد هراز آمل که شامل بلایای طبیعی و انسان­ ساخت و همچنین مدیریت این ریسک ها می­باشد.

روش: در این مقاله جهت انجام کار از مدل تحلیل سلسله مراتبی(AHP) استفاده گردید. بدین صورت که ابتدا فاکتورهای مربوط به هر ریسک با کمک پرسشنامه دلفی و نرم ­افزار(Expert choice)، در نسخه اول و مهمترین ریسک ها در نسخه دوم براساس نظرسنجی از 11 کارشناس خبره و مرتبط با موضوع انتخاب و الویت ­بندی شدند و پس از آن در مرحله آخر برای مهمتربن ریسک های سد جهت مدیریت صحیح آنها، راه ­کارهایی ارائه شد.

بافته­ ها: پس از ایجاد درخت سلسله­ مراتبی ماتریس­ های مقایسه زوجی برای معبارهای اصلی ارزیابی ریسک ها و همچنین فاکتورهای ریسک، نتایج بدست ­آمده در مرحله اول معیارهای(اثربر فرد، اثر بر محیط ­زیست، اثر بر اقتصاد و اثر براجتماع) بترتیب برحسب اهمیت اولویت ­بندی شدند. همچنین پس از امتیاز­دهی به فاکتورهای ریسک تفکیک شده براساس دومعیار فرعی شدت و تواتر وقوع، در مرحله اول از بین 20 مولفه ریسک، 10 فاکتور ریسک شناسایی و جهت ورود به مرحله دوم انتخاب شدند. پس از وارد کردن 10 فاکتور ریسک در پرسشنامه دوم و امتیاز­دهی آنها براساس معیارهای اصلی، درنهایت 3 ریسک از مهمترین ریسک های مربوط به سدهراز مشخص شد که بترتیب شامل(زلزله و زمین ­لرزه القائی، سیل و توسعه آلودگی به دریاچه سد) می­باشند.

نتیجه ­گیری: با توجه به مهمترین ریسک های تهدید کننده سد، برای ریسک زلزله(ایجاد سدهای تاخیری و لاستیکی و کانال ­های پخش ­آب- مقاوم­ سازی دیواره­ های طبیعی دریاچه سد- مانورهای آموزشی، سیستم ­های اطلاع ­رسانی بهمراه اقدامات پدافندی غیرعامل) و برای ریسک سیل(اقدامات مهندسی آبخیزداری در بالادست سد- انجام عملیات مهندسی رودخانه در پایین دست سد با هدف شکست جریان آب سرازیرشده) و درنهایت برای ریسک توسعه ­ی آلودگی به دریاچه سد(تثبیت لندفیل به مراه احداث سد زیرزمینی- ایجاد تصفیه­ خانه­ های پیشرفته در بالادست سد- ایجاد نیروگاه زباله سوز پیشرفته و بهره­ برداری از انرژی بدست آمده) به عنوان موثرترین راه­ کارهای مدیریت ریسک برای سد هراز شهرستان آمل انتخاب و اولویت­ بندی شدند.