اصول طراحی فضاهای انعطاف پذیرشهری با رویکرد مدیریت بحران (نمونه مورد مطالعه: بافت فرسوده شهر گرگان)

Abstract

زمینه و هدف: آسیب پذیری بافت های فرسوده شهری ‌در برابر حوادث طبیعی و غیرطبیعی و کمبود شدید فضاهای باز عمومی در این مناطق‌ جهت تجمع و پناه گرفتن مردم در مواقع بحران، وضعیت این بافت ها را در حین وقوع حوادثی همچون زلزله، سیل و آتش سوزی، بحرانی‌تر می‌سازد؛ از طرف دیگر کمبود فضاهای مناسب شهری برای ایجاد سرزندگی و نشاط بیشتر در محلات فرسوده، قدیمی‌ و نامناسب شهرها، ایجاب می‌کند که فضاها و مکان های مناسبی ‌از سطح شهرها (به­ خصوص در بافت‌های فرسوده و میانی شهر که به شدت از فقر سرانه های خدماتی، رفاهی و فضای سبز رنج می برند)، احداث گردند تا به ارتقاء کیفیت زندگی ‌در شهرها و افزایش تاب آوری شهر کمک کنند. آن چه در این میان اهمیت دارد این است که فضاها باید با انعطاف پذیری لازم در عین حال که موجب ایجاد سرزندگی و رونق در بافت‌های قدیمی و فرسوده شهری می‌شوند و به بازآفرینی این بافت ها کمک می کنند، در مواقع بحرانی کاربرد و کارآیی لازم را نیز از جهت مدیریت بهینه بحران در محلات شهری داشته باشند.

روش: در این تحقیق که به روش توصیفی، تحلیلی انجام شده است، ابتدا مفهوم بافت های فرسوده شهری، مدیریت بحران و تعریف فضاهای شهری و انعطاف پذیری در فضاهای شهری مورد مطالعه قرارگرفته و پس از معرفی اجمالی نمونه مورد مطالعه (محدوده ای در بافت قدیم و فرسوده شهر گرگان)، معیارهایی جهت مناسب بودن فضاهای شهری برای مدیریت بحران و انعطاف پذیری این فضاها ارائه شده است.

یافته: یافته ها ‌نشان‌ می‌دهد که عوامل فراوانی در مدیریت بهینه بحران در بافت های شهری دخیل هستند که در این میان از دیدگاه معماری می‌توان به ‌ویژگی‌های فضایی‌ و مکانی‌ فضاهای باز و بسته موجود در مکان های باز و عمومی شهری ‌همچون ‌تطبیق‌پذیری ‌فضاها، تنوع‌پذیری (فضاهای‌ چند عملکردی) تغییرپذیری، قابلیت توسعه ‌و ایجاد تغییرات ‌در فضاهای باز و بسته، به عنوان صفات فضاهای انعطاف پذیر شهری با رویکرد مدیریت بحران، اشاره کرد.

نتیجه گیری: در مورد مبحث مدیریت بحران در بافت های شهری، به­ویژه بافت های قدیمی و فرسوده شهری از دیدگاه برنامه ریزی شهری و مکان یابی فضاهای مناسب جهت اسکان موقت و اضطراری پژوهش های متعددی به انجام رسیده که در اغلب آن ها بر ضرورت پیش بینی فضاهای باز شهری در محلات مختلف و تعریض معابر و دسترسی ها تاکید شده است؛ ولی از منظر و دیدگاه معماری و اینکه فضاهای انعطاف پذیر و چند منظوره شهری با رویکرد مدیریت بحران چه ویژگی هایی باید داشته باشند، تحقیق و پژوهشی صورت نگرفته است که پژوهش حاضر به این موضوع پرداخته است و در انتهای این پژوهش طراحی انجام شده برای یک نمونه موردی در محدوده مورد مطالعه نیز ارائه گردیده است.