مروری بر مفاهیم، شاخص‌ها، چارچوب‌ها و مدل‌های تاب‌آوری در برابر زلزله

Abstract

زمینه و هدف: سوانح طبیعی همواره برای جوامع شهری به‌عنوان چالشی بزرگ مطرح بوده است و سکونت­گاه ­های انسانی، زیرساخت‌ها و سرمایه‌ها همواره در معرض تهدید بوده‌اند. طبق آمار، سوانح در گذر زمان افزایش یافته­ اند و همچنین آسیب‌پذیری جوامع شهری در برابر سوانح (به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه) سیر صعودی داشته است. با افزایش تعداد و تنوع مخاطرات طبیعی در سکونت­گاه ­های انسانی، معضلی در حیات جوامع بشری ایجاد شده است. بدین منظور، رویکرد رایج از تأکید بر مقوله کاهش آسیب­ پذیری و مقاوم ­سازی صرفاً کالبدی، به تاب ­آوری در برابر سوانح تغییر یافته است. روش: این پژوهش، بر اساس بررسی و مطالعه مروری است که در آن از منابع کتابخانه­ ای استفاده شده است و بر اساس مطالعه‌ی کتب، مقالات، رساله‌ها، اسناد، گزارش­ها و همچنین سایتهای اینترنتی معتبر، به شناسایی و تبیین مفاهیم، شاخص­ها، چارچوب­ها و مدل­های تاب‌آوری در برابر زلزله پرداخت. بر پایه مرور متون تخصصی و اسناد مکتوب در این حوزه، ضمن بررسی مبانی نظری تاب­ آوری، به ابعاد، مؤلفه‌ها، سنجه ­ها و معیارهای تاب­ آوری در برابر سانحه نیز پرداخته شد. یافته­ ها: تاب­ آوری در ذات خود، دارای بعد اجتماعی است. در واقع تاب­ آوری در برابر سانحه، یک مفهوم زنده و پویا است و بیشتر، کنش جمعی و همکاری برای مقابله با بحران اجتماعی است. به بیان دیگر، جامعه را باید تاب­ آور نمود تا بتواند کالبد را استحکام بخشد. بنابراین، به نظر می­رسد با توجه به ارتباطات و هم­ پیوندی ابعاد ملموس و ناملموس تاب­ آوری، پژوهشگران باید در این حوزه، رویکردی جامع­ نگر و همه‌شمول داشته باشند. به بیان دیگر، دیدگاه­ های تک­ بعدی در این حوزه، دیگر کارگشا نخواهد بود. در حوزه تاب­ آوری در برابر سانحه، آنچه بیش از پیش مورد نیاز است، پژوهش­های میان­ رشته­ ای با رویکرد ترکیبی است که دستاورد آن‌، مدل­های ترکیبی و تعمیم ­پذیر با هدف ارتقای تاب ­آوری در برابر سوانح باشد. نتیجه گیری : تاب­ آوری در برابر سانحه، مفهومی به نسبت جدید است و بیش از چند دهه از آن نمی­گذرد. برای ادامه پژوهش­ها در این حوزه، به‌کارگیری رویکرد ترکیبی، اجتناب­ ناپذیر است و با هدف ارتقای تاب­ آوری، ­باید روش­های کمی و کیفی به­ گونه‌ای مناسب با هم ترکیب شوند تا به­ صورت عملیاتی به ارتقای تاب ­آوری در برابر زلزله منجر شود. افزون بر این، چارچوب معیشت پایدار، رویکرد محله ­محور در حوزه تاب­ آوری سانحه را در کشورهای در حال توسعه پیشنهاد می­کند. محله، جدا از دارا بودن روابط اجتماعی پویا در یک محدوده جغرافیایی خاص، به ­واسطه وجود معیارهای ذهنی، بستر مناسبی در جهت بهبود زندگی جمعی و تاب­ آوری سانحه است.