امکان‌سنجی توانمندی تصاویر و داده‌های ماهواره‌ای در کمک به شناسایی، تبیین، تحلیل پراکندگی فضایی و تأثیر عوامل آب و هوایی بر میزان شیوع بیماری لیشمانیوز در استان ایلام

Abstract

مقدمه: لیشمانیوز یکی از ﺑﯿﻤﺎری‌ﻫﺎی اﻧﮕﻠﯽ ﺷﺎیﻊ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﯿﺮی و ﻧﯿﻤﻪ‌ﮔﺮﻣﺴﯿﺮی ﺟﻬﺎن است ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﮕﻞ‌ﻫﺎی ﺗﮏ‌یﺎﺧﺘﻪ‌ای از ﺟﻨﺲ ﻟﯿﺸﻤﺎﻧﯿﺎ ایﺠﺎد شده و به واسطه‌ی ﮔﺰش گونه‌هایی از ﭘﺸﻪ ﺧﺎﮐﯽ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽ‌ﮔﺮدد. این بیماری یکی از ﺑﯿﻤﺎری‌ﻫﺎی اﻧﮕﻠﯽ زﺋﻮﻧﻮزی[1] اﺳﺖ ﮐﻪ توسط ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻬﺪاﺷﺖ در ردیﻒ ﺷﺶ ﺑﯿﻤﺎری ﻣﻬﻢ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﯿﺮی دﻧﯿﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ شده اﺳﺖ. جمعیت حشره‌ی ناقل این بیماری تحت تأثیر آب و هوا تغییر می‌کند؛ این عامل ارتباط بسیار زیادی با عوامل آب و هوایی دارد. هدف از مطالعه حاضر امکان‌سنجی و تبیین توانمندی تصاویر و داده‌های ماهواره‌ای در کمک به شناسایی، تبیین و تحلیل پراکندگی و تأثیر عوامل آب و هوایی بر میزان شیوع بیماری لیشمانیوز در منطقه‌ی ایلام است.

روش کار: برای این کار از داده‌های دما، رطوبت، بارش، سرعت باد و تابش خورشیدی کلی 8 ایستگاه هواشناسی سینوپتیک و همچنین محصولات دمای سطح زمین[2]، شاخص پوشش گیاهی تفاضلی نرمال شده[3] سنجنده‌ی مادیس و داده‌های بارش تجمعی ماهواره‌ی TRMM برای یک دوره سه ساله (1390تا1392) استفاده شد. در ابتدا نقشه‌های رستری داده‌های مذکور در محیط Arc GIS تهیه گردید، سپس میزان همبستگی میانگین پیکسل‌های نقشه‌های رستری داده‌های آب و هوایی و ماهواره‌ای با شیوع بیماری لیشمانیوز در مقیاس زمانی فصلی با استفاده از رابطه‌ی همبستگی پیرسون مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و در آخر برای شناسایی و مدلسازی متغییرهای محیطی اثرگذار بر میزان شیوع لیشمانیوز، مدل رگرسیون چندگانه میزان شیوع بیماری لیشمانیوز در منطقه بر اساس متغییرهای همبسته، طراحی گردید.

یافته‌ها: نتیجه بررسی ضرایب همبستگی برای منطقه حاکی از وجود همبستگی منفی و قوی میان میزان شیوع بیماری لیشمانیوز با دما، دمای خاک و سرعت باد به مقدار به ترتیب: (-0.760, -0.756, -0.691) و همبستگی مثبت با رطوبت نسبی و بارش به مقدار به ترتیب (0.660, 0.662) در داده‌های ایستگاهی و ماهواره‌ای بود. به علاوه، نقش سرعت باد نیز به عنوان یک عامل محدود کننده در منطقه شناسایی شد.

نتیجه‌گیری: نتیجه‌ی بررسی‌ها نشان داد که داده‌های سنجش از دور و به طور اخص داده‌های دمای سطح زمین سنجنده‌ی مادیس و بارش ماهواره‌ی TRMM توانایی قابل قبولی برای جایگزینی با داده‌های هواشناسی ایستگاهی و کمک به تببین و شناسایی عوامل اثرگذار بر میزان شیوع و الگوهای فضایی پراکندگی این بیماری دارند.

گل‌واژگان: لیشمانیوز، پشه خاکی، LST، TRMM، ماهواره، سنجش از دور

[1] Zoonosis

[2] Land Surface Temperature )LST(

[3] Normalized Difference Vegetation Index )NDVI(