تاریخچه و وضعیت کمبود ید در جهان و ایران

Abstract

کمبود ید عامل تاخیر رشد و نمو و شایع‌ترین علت قابل کنترل آسیب‌های مغزی در دنیای امروزی به شمار می‌رود که حدود 2 میلیارد نفر (38 درصد کل جمعیت جهان) از 130 کشور دنیا را در معرض خطر قرار داده است. ید در ساختمان هورمون‌های تیروئید شرکت نموده، کمبود آن منجر به تولید ناکافی هورمون تیروئید می‌شود. زمانی این کمبود به عنوان یک مشکل ناچیز تصور می‌شد که تنها باعث بزرگی تیروئید یا گواتر می‌شد، اما امروزه تأثیر آن بر تکامل مغز در حال رشد و پیشرفت‌های اجتماعی و اقتصادی بسیاری از کشور‌ها به خوبی آشکار شده است. تاریخچه‌ی کمبود ید با مروری بر تاریخ گواتر و کرتینیسم آغاز می‌شود. اولین گزارش‌ها در مورد گواتر و کرتینیسم به تمدن‌‌های قدیم چینی و هندو و سپس یونان و رم باستان نسبت داده می‌شود. اولین توصیف جامع این پدیده‌‌ها در زمان رنسانس اتفاق افتاد. در قرن 17 و 18 بر مطالعه‌های علمی ‌افزوده شد و اولین بار در سال 1754 میلادی واژه‌ی «کرتن» در دایراه‌المعارف دیدروتز تعریف شد. قرن نوزدهم آغاز کوشش‌های جدی برای کنترل این مشکل بود، اما در نیمه‌های دوم قرن بیستم دانش لازم برای پیشگیری و کنترل مؤثر کمبود ید نصیب بشر شد. فعالیت‌های امروز بشر در زمینه‌ی کنترل و پیشگیری اختلالات ناشی از کمبود ید مدیون کارهای دیوید مارین است که در سال 1915 میلادی اعلام نمود: «گواتر آندمیک سهل‌ترین بیماری شناخته شده‌ی قابل پیشگیری است». در همان سال هانزینگر استفاده از نمک‌های یددار را برای کنترل گواتر در کشور سوئیس پیشنهاد کرد. پیشرفت‌های قابل توجهی در ریشه‌کن نمودن کمبود ید در چند دهه‌ی اخیر نصیب بشر شده است. تعداد کشورهای درگیر کمبود ید به عنوان یک مشکل بهداشت عمومی ‌از 110 کشور در سال 1993 به 45 کشور در سال 2003 کاهش یافته است. با وجود این، هنوز 45 میلیون نوزاد در سال پا به دنیایی می‌گذارند که آن‌ها را در معرض خطر آسیب‌های مغزی ناشی از کمبود ید قرار می‌دهد. پایش برنامه‌های کنترل و پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید و آموزش جامعه دو رکن اساسی برای پایداری کفایت یدرسانی جوامع محسوب می‌شوند. پیشرفت‌های به دست آمده در برخی از کشور‌ها از جمله ایران، چین، کامرون و پرو نشان داده است که دسترسی به دریافت کافی ید و پایداری آن در جامعه امکان‌پذیر است.