تأثیر خاطره گویی بر شادکامی سالمندان بازنشسته ارتش جمهوری اسلامی ایران

Abstract

زمینه و هدف: سالمندی یک فرآیند بیولوژیکی اجتناب ناپذیر است و با تغییرات جسمانی، روانی و اجتماعی همراه بوده است. مطالعات نشان داده است که سالمندان بازنشسته نیروهای نظامی، تجارب متفاوتی نسبت به سایر بازنشستگان دارند که بر ابعاد سلامتی آنان تأثیر گذاشته است. این تغییرات سبب می‌شود که سالمندان شادی و نشاط خویش را از دست بدهند، این در حالی است که شادکامی یکی از ملاک‌های مهم سلامت روان محسوب می‌شود. از آنجا که خاطره گویی برای افراد سالمند به عنوان یک مداخله پیشگیرانه و درمانی مشخص و جذب محسوب شده و بر ابعاد مختلف سلامت اجتماعی و روانی آنان تأثیر گذار می‌باشد و همچنین با توجه به اینکه جمعیت کشور ایران نیز به سمت سالمندی پیش می‌رود و بسیاری از سالمندان را بازنشستگان تشکیل می‌دهند، این مطالعه با هدف تعیین تأثیر خاطره گویی بر شادکامی سالمندان بازنشسته ارتش جمهوری اسلامی ایران انجام شد. روش بررسی: این پژوهش یک مطالعه نیمه تجربی است که در زمستان سال 1397 انجام شده است. نمونه‌ها 90 مرد بازنشسته بالای 60 سال مراجعه کننده به کانون بازنشستگان ارتش جمهوری اسلامی ایران در شهر زاهدان در دو گروه 45 نفره مداخله و کنترل بودند. نمونه‌گیری به شیوه در دسترس انجام شد، نمونه‌ها به روش تخصیص تصادفی یا به عبارتی از طریق قرعه کشی با کارت در گروه مداخله و کنترل قرار گرفتند. معیار‌های ورود به مطالعه عبارت بودند از گذشتن حداقل شش ماه از بازنشستگی، داشتن سن بین 75-60 سال (سالمندان جوان)، برخورداری نسبی از سلامت جسمی و روانی جهت شرکت در گروه (بنا به گفته خانواده فرد)، برخورداری از شنوایی قابل قبول بنا به اظهارات فرد، نمره ارزیابی شناختی بالاتر از هفت از آزمون کوتاه شده شناختی (Abbreviated mental test) برای غربالگری اختلالات شناختی در سالمندان، رضایت برای شرکت در مطالعه، و نیز زندگی در کنار همسر. معیار‌های خروج شامل شرکت نکردن در بیش از یک جلسه خاطره گویی، بحران شدید خانوادگی در طول مطالعه همچون از دست دادن یکی از اعضای خانواده و عدم تحمل گروه بود. حجم نمونه بر اساس مطالعه قبلی با حدود اطمینان 95 درصد و توان آزمون آماری 95 درصد و بر اساس فرمول در هر گروه تعداد 34 نفر برآورد گردید. به منظور در نظر گرفتن ریزش احتمالی، در این مطالعه در هر گروه 45 نفر و در مجموع 90 نفر حجم نمونه تعیین شد. جهت انجام مداخله، خاطره گویی به مدت شش جلسه گروهی دو بار در هفته و به مدت 45 تا 60 دقیقه برای گروه مداخله در کانون بازنشستگان ارتش شهر زاهدان انجام گرفت. تعداد افراد در جلسات گروهی 5 تا 8 نفر و زمان اختصاص یافته برای هر شرکت کننده در جلسات به طور متوسط 7 -5 دقیقه در نظر گرفته شد. گروه کنترل مداخله‌ای دریافت نکردند اما پس آزمون یک جلسه خاطره گویی برای گروه کنترل نیز برگزار شد. ابزار جمع آوری اطلاعات در این مطالعه پرسشنامه‌ای متشکل از سه بخش بود که به صورت خود گزارش‌دهی تکمیل شد. بخش اول اطلاعات فردی سالمند شامل سن، میزان تحصیلات، مدت بازنشستگی، تعداد فرزندان و داشتن شغل بعد از بازنشستگی بود. بخش دوم پرسشنامه شادکامی Oxford و بخش سوم آزمون کوتاه شده شناختی جهت غربالگری اختلالات شناختی در سالمندان بود. پرسشنامه‌ها در روز اول، قبل از مداخله و دو ماه پس از اتمام جلسات خاطره گویی، در مرحله پس آزمون تکمیل شدند. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی (درصد فراوانی، میانگین، انحراف معیار، دامنه تغییرات) و آمار استنباطی (آزمون تی زوجی، تی مستقل و آزمون کای دو) توسط نرم افزار SPSSنسخه 16 صورت گرفت. یافته‌ها: میانگین سن در گروه مداخله و کنترل 68 سال بود و همه بازنشستگان متأهل و دارای فرزند بودند. بیش از 57 درصد نمونه‌ها در گروه مداخله دارای شغل پس از بازنشستگی بودند و 42 درصد آنان پس از بازنشستگی شغل دوم اختیار نکرده بودند. میانگین نمره شادکامی سالمندان در گروه مداخله از 51/3 ± 82/48 به 14/6 ± 51/56 پس از مداخله افزایش یافت و در گروه کنترل از 99/6 ± 66/47 قبل از خاطره گویی به 96/7 ± 68/49 پس از آن تغییر یافت. همچنین میانگین تغییرات نمره شادکامی در گروه مداخله 43/5 ± 68/7 و در گروه کنترل 70/6 ± 02/2 مشخص گردید. آزمون آماری تی مستقل نشان داد که میانگین نمره شادکامی پس از مداخله خاطره گویی در دو گروه مداخله و کنترل تفاوت معنی‌داری دارد (0001/0 =P). همچنین میانگین تغییرات نمره شادکامی در دو گروه سالمندان معنی‌دار بود (0001/0=P). به علاوه آزمون آماری تی زوجی نشان داد که در هر دو گروه مداخله (0001/0=P) و کنترل (04/0=P) تفاوت معنی‌داری بین میانگین نمرات شادکامی قبل و بعد وجود دارد نتیجه‌گیری کلی: این مطالعه نشان داد خاطره گویی به صورت گروهی می‌تواند سبب ارتقاء شادکامی در سالمندان شود. از آنجایی که سالمندان، علاقمند به بیان خاطرات هستند، می‌توان از این ویژگی آنان در ارتقاء نشاط و به دنبال آن بهبود سلامت روان آنان بهره برد زیرا خاطره گویی، مداخله‌ای جذاب، ساده و کم هزینه است می‌توان از آن در کاهش نگرانی‌ها و اضطراب سالمندان در جوامع مختلف سالمندان استفاده کرد. همچنین این مطالعه، نشان داد که در گروه کنترل نیز بدون اینکه مداخله‌ای صورت پذیرد شادکامی در نمونه‌ها ارتقا یافته است. این می‌تواند ناشی از مورد توجه قرار گرفتن بازنشستگان گروه کنترل توسط سایرین باشد؛ به صورتی که آنان را از وضعیت منفعل فعلی خارج نمود و احساس شادکامی در آنان بوجود آورد. پیشنهاد می‌شود از این مداخله در مراکز نگهداری از سالمندان و بخش سالمندان برای ایجاد جوی مفرح استفاده شود. از محدودیت‌های این پژوهش وضعیت سلامت جسمی فرد سالمند هنگام شرکت در جلسات بود که برخی جلسات با تأخیر به کلاس می‌رسیدند و در برخی موارد بستگان آنان تمایل داشتند کنار فرد سالمند‌شان باشند در این مواقع به بستگان آنان نیز اجازه حضور در جلسه داده می‌شد. از محدودیت‌های دیگر این مطالعه داشتن تجربه جنگ بود که همه افراد با توجه به ویژگی‌های سنی در جبهه و پشت جبهه حضور داشتند و بیان برخی خاطرات جنگ مثل شهید شدن دوستان فضای ناراحت کننده‌ای را بوجود می‌آورد. برای انجام مطالعات آتی نیز توصیه می‌شود تأثیر و ماندگاری خاطره گویی در سالمندان در طی زمان به صورت بصورت مطالعات طولی مورد سنجش قرار بگیرد.