تأثیر برنامه توانمندسازی بر سوگ مزمن والدین نوزاد نارس بستری در بخش مراقبت ویژه نوزادان

Abstract

زمینه و هدف: سوگ و اندوه یک واکنش طبیعی به رویدادی مانند تجربه از دست دادن و فقدان، تولد نوزاد نارس و یا نوزاد غیرطبیعی است ولی در صورت طولانی و مزمن شدن آن، خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن جسمی، سوء مصرف مواد و خودکشی، افزایش پیدا می‌کند. همچنین کیفیت زندگی این افراد کاهش یافته و درجاتی از ناتوانی در عملکردهای فردی و اجتماعی را برای آن‌ها به همراه دارد. مؤلفه‌های منجر به سوگ مزمن در والدین نوزاد شامل تولد زودرس، ناتوانی در رشد، سندرم داون، نقایص لوله عصبی مانند مننگوسل و بیماری‌های مزمن مانند سرطان هستند. والدین این نوزادان دچار درجاتی از سوگ مزمن شده که در نتیجه در مراقبت و تعامل با نوزاد دچار مشکل می‌شوند. تولد نوزاد نارس چالش اصلی مراقبت‌های حول تولد است، به طور کلی سالانه حدود 13 میلیون زایمان منجر به تولد زودرس می‌شود، ایران جزو کشورهایی است که شیوع بالای تولد زودرس دارد و روزانه 5000 نوزاد متولد می‌شود که 12 درصد آن‌ها کم وزن هستند و 10-15 درصد نیز قبل از هفته 37 بارداری متولد شده و نارس هستند. تولد نوزادی که نیازمند مراقبت ویژه می‌باشد از لحاظ روانی شرایط خاص و شوک آوری برای والدین ایجاد می‌کند که مانع از رسیدن والدین به نقش واقعی خود که همان نقش والدی است، می‌شود. هنگامی که والدین متوجه می‌شوند که نوزاد تازه متولد شده "ناقص" است، واکنش سوگ اتفاق می‌افتد. سوگ هم شامل پدیده‌های درونی مانند افکار و احساسات است و هم پدیده‌های بیرونی که همان رفتارهای مربوط به سوگواری همچون غم و گریه کردن، را در برمی‌گیرد. در همین راستا یکی از وظایف پرستاران حمایت والدین برای افزایش دانش مورد نیاز و ایجاد تطابق بهتر با نوزاد نارس بستری است که در مفهوم مراقبت خانواده محور برای افزایش کیفیت زندگی کودک و خانواده به آن تأکید زیادی شده است. به طور کلی ارایه مداخلات پرستاری مناسب می‌تواند نتایج مثبتی را برای والدین به دنبال داشته باشد و از مسائلی مانند اندوه، استرس و تغییر نقش والدی بکاهد و از اصلی‌ترین اقدامات پرستاران برای کاهش مشکلات والدینی که نوزادشان در بخش مراقبت ویژه بستری است، توانمند ساختن آنان با ارائه اطلاعات لازم و فراهم کردن شرایط لازم برای ارتباط و مشارکت والدین در امر مراقبت از نوزاد نارس است. برنامه ایجاد فرصت‌های توانمندسازی COPE که در سال 2001 توسط Melnyk و همکاران برای والدین نوزاد نارس طراحی شده است، مداخله‌ای آموزشی- رفتاری با چهار مرحله و مبتنی بر تئوری‌های خودتنظیمی و کنترل است. در این برنامه علاوه بر حمایت روانی از والدین، اطلاعات لازم درباره رفتار و ظاهر نوزاد نارس، چگونگی ایفای نقش والدی و شرایط بخش ویژه و نحوه مراقبت از نوزاد نارس ارائه می‌گردد. این مطالعه با هدف تعیین تأثیر برنامه توانمندسازی بر سوگ مزمن والدین نوزاد نارس بستری در بخش مراقبت ویژه نوزادان انجام شد. روش بررسی: این مطالعه یک کارآزمایی بالینی غیرتصادفی با گروه کنترل بود که پس از تصویب طرح و اخذ تأییدیه از کمیته اخلاق در پژوهش و کسب معرفی نامه از دانشگاه علوم پزشکی ایران در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بیمارستان حضرت رسول اکرم و علی اصغر تهران صورت گرفت. در این مطالعه بر اساس شرایط ورود به مطالعه 68 پدر و مادر دارای نوزاد نارس بستری، به صورت در دسترس انتخاب شدند. تخصیص واحد‌های پژوهش به دو گروه، به صورت طرح زمانی بود یعنی ابتدا گروه کنترل و سپس گروه مداخله نمونه‌گیری شد. در ابتدا فرم اطلاعات جمعیت شناختی و ابزار سوگKendall که دارای 18 سئوال پنج گزینه‌ای لیکرتی است، توسط نمونه‌های هر دو گروه تکمیل شد. در گروه مداخله، برنامه فرصت‌های توانمند‌سازی والدین (مداخله آموزشی- رفتاری چهار مرحله‌ای) و در گروه کنترل اقدامات معمول بخش انجام شد. تمام آموزش‌ها و جلسات با والدین به صورت گروه‌های 2-4 نفره شامل پدر و مادر در اتاق کنفرانس بخش با اجازه سرپرستار و توسط پژوهشگر و کمک پژوهشگر اجرا شد و یک ماه پس از اجرای طرح، از طریق شبکه اجتماعی واتس آپ، مجدداّ پرسشنامه توسط نمونه‌‌ها تکمیل شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از کامپیوتر و نرم افزار SPSS نسخه 16، ابتدا با روش‌های آمارتوصیفی مانند جداول توزیع فراوانی و شاخص‌های عددی نمونه‌های پژوهش توصیف شدند و سپس از آمار استنباطی وآزمون‌های آماری کای دو، تست دقیق فیشر، آزمون تی مستقل و آزمون تی زوجی در راستای مقایسه دو گروه و نیز رسیدن به اهداف استفاده شد. یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که مشارکت‌کنندگان در دو گروه مداخله و کنترل از نظر متغیرهای سن، سطح تحصیلات، محل زندگی، مدت زمان بستری نوزاد، جنسیت نوزاد و نوع زایمان تفاوت آماری معنی‌داری نداشته‌‌اند و با در نظر گرفتن سطح معنی‌داری 05/0 دو گروه از نظر این ویژگی‌ها همگن بودند. نتایج آزمون تی مستقل نشان داد میانگین نمره سوگ مزمن والدین در هر دو گروه قبل از اجرای مداخله تفاوت آماری معنی‌‌داری نداشت (05/0P>) ولی پس از اجرای مداخله میانگین و انحراف معیار به ترتیب در دو گروه کنترل و مداخله 38/8 ± 11/43 و 45/5 ± 85/32 بوده که از نظر آماری معنی‌‌دار بود (001/0P<). این نتایج بیانگر تأثیر مثبت برنامه توانمندسازی در کاهش سوگ مزمن والدین نوزاد نارس بستری در بخش مراقبت ویژه می‌باشد. نتیجه‌گیری کلی: نتایج مطالعه حاضر نشان داد علائم سوگ در بدو بستری شدن نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه در والدین در هر دو گروه کنترل و آزمون بروز کرده است. بنابراین والدینی که نوزاد نارس‌شان در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بستری می‌شود، نیازمند بررسی و مداخله از نظر علائم سوگ هستند. نتایج این مطالعه بیانگر مؤثر بودن برنامه توانمند‌سازی بر سوگ مزمن والدین نوزاد نارس بستری در بخش مراقبت ویژه نوزادان بود. پیشنهاد می‌شود این برنامه به عنوان یک برنامه اثربخش و کم هزینه در بخش مراقبت ویژه نوزادان مد نظر قرار گیرد. استفاده از برنامه‌های آموزشی صوتی و تصویری در کنار درمان‌های معمول می‌تواند تأثیر مثبتی در امر مراقبت از نوزاد نارس داشته باشد و از عوارض روانی والدین بکاهد. کاربرد آسان این برنامه‌های آموزشی با توجه به پیشرفت فن آوری می‌تواند موجب حفظ استقلال خانواده‌ها و تعامل بیشتر والدین در امر مراقبت از نوزاد شده و همچنین با کاهش استرس و اندوه، سطح دانش آن‌ها را افزایش دهد.