تحلیل هزینه‌های آموزش بالینی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی در بیمارستان‌های مستقل دانشگاه علوم پزشکی ایران

Abstract

زمینه و هدف: به دلیل نقش بارز آموزش در فرآیند توسعه اقتصادی کشورها، اقتصاد آموزش عالی و حرکت به سمت واقعی سازی هزینه‌ها به عنوان یکی از محورهای بسته "حرکت به سوی دانشگاه‌های نسل سوم" در طرح تحول آموزش پزشکی بیش از همه در کانون تحولات و تغییرات بنیادی بوده است. برآورد و تحلیل هزینه‌های آموزش دانشجویان با فراهم کردن اطلاعات مربوط به عملکرد واقعی واحدهای فعالیت، به اتخاذ تصمیمات آگاهانه‌تر مدیران و سیاست‌گزاران نظام آموزشی کمک می‌نماید. با توجه به کمبود منابع مالی و بودجه و همچنین افزایش روزافزون هزینه‌ها، سازمان‌های آموزش عالی ناچارند برای حفظ بقا و تداوم فعالیت مطلوب خود به اجرای راهکارهای جدیدی برای استفاده بهینه از منابع و مدیریت هزینه‌ها اقدام نمایند. در دانشگاه‌های علوم پزشکی وابسته به وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، بخش قابل توجهی از آموزش‌های دانشجویان در مراکز آموزشی و درمانی تحت نظر این دانشگاه‌ها انجام می‌شود که هزینه‌هایی را برای سیستم در بردارد. این مطالعه با هدف تحلیل هزینه‌های آموزشی دانشجویان دانشکده‌ی پرستاری و مامایی در بیمارستان‌‌های مستقل دانشگاه علوم پزشکی ایران انجام گرفته است. روش بررسی: پژوهش حاضر از نوع توصیفی مقطعی و به صورت گذشته نگر بود که از دیدگاه بیمارستان، به محاسبه هزینه‌های مستقیم آموزش دانشجویان پرستاری و مامایی به تفکیک مقاطع تحصیلی پرداخت. این مطالعه به صورت سرشماری انجام گرفت و تمامی گروه‌های آموزشی دانشکده‌ی پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال 1396 که دارای فعالیت‌های آموزشی در مراکز آموزشی درمانی مستقل دانشگاه علوم پزشکی ایران بر حسب سرفصل‌های درسی مصوب وزارت تابعه بودند، در مطالعه حاضر وارد شدند. محیط انجام پژوهش شامل بیمارستان‌های شهید هاشمی نژاد، حضرت علی اصغر (ع)، روانپزشکی ایران، حضرت رسول اکرم (ص)، شهدای هفتم تیر، لولاگر، شهید مطهری، شفا یحیائیان، اکبرآبادی، فیروزآبادی و فیروزگر بودند.این مطالعه در دو مرحله با رویکرد هزینه یابی تحقیقی، واقعی و مستقیم انجام شد؛ در مرحله‌ی اول یک مطالعه‌ی کیفی با هدف شناسایی سرفصل‌های هزینه‌ای دانشجویان پرستاری و مامایی در بیمارستان‌های آموزشی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران انجام شد. برای این منظور با تمامی مدیران گروه‌های آموزشی در رشته- مقطع‌های مختلف در دانشکده‌ی پرستاری و مامایی، مدیران خدمات پرستاری بیمارستان‌ها، سوپروایزرهای آموزشی بیمارستان‌ها و بخش‌های بالینی درگیر با آموزش دانشجویان پرستاری و مامایی مصاحبه شد. پس از انجام تمامی مصاحبه‌ها، با روش تحلیل محتوا، سرفصل‌های هزینه‌ای مشخص گردید. در این مطالعه متغیر اصلی پژوهش، هزینه‌ی سرانه تربیت دانشجویان پرستاری و مامایی در بیمارستان‌های آموزشی دانشگاه ایران بر اساس مقطع رشته‌های مختلف بود. در مرحله‌ی دوم برای جمع آوری اطلاعات مربوط به هزینه‌های بیمارستانی، از یک چک لیست محقق ساخته استفاده شد. روایی صوری چک لیست به تأیید معاونت آموزشی دانشکده‌ی پرستاری و مامایی و سوپروایزرهای آموزشی تمامی بیمارستان‌های مورد مطالعه رسید. جهت تأیید پایایی اطلاعات جمع آوری شده، اطلاعات مربوط به میزان اقلام مصرفی از دو منبع، دانشجویان پرستاری و مامایی در هر مقطع- رشته و سرپرستاران بالینی بخش‌های بیمارستانی جمع آوری گردید. پس از جمع آوری اطلاعات آماره‌ی کاپا جهت تأیید پایایی اطلاعات مورد تحلیل قرار گرفت. آماره‌ی کاپای 7/0 به بالا به معنی تأیید پایایی داده‌ها در مقطع- رشته‌ی مورد نظر، آماره ی 7/0-5/0 به معنی پایایی متوسط و آماره‌ی از 5/0 به پائین به معنی پایایی ضعیف در نظر گرفته شد. به جهت تعیین سهم استفاده دانشجویان از سرفصل‌های هزینه، کارسنجی و زمان‌سنجی انجام گرفت. ابزار مطالعه در مرحله اول مطالعه، راهنمای مصاحبه و در مرحله دوم چک لیست بود. همچنین با توجه به این که دانشجویان کارشناسی ارشد پرستاری داخلی- جراحی، کارشناسی ارشد پرستاری اورژانس، کارشناسی ارشد پرستاری کودکان و کارشناسی ارشد روان پرستاری موظف به گذراندن واحد درس کارورزی به صورت نوبت کاری در بیمارستان‌های مورد مطالعه می‌باشند، دستمزد پرداخت نشده به این دانشجویان به عنوان درآمد ضمنی بیمارستان در نظر گرفته شد. یافته‌ها: مهم‌ترین سرفصل هزینه برای تربیت دانشجویان پرستاری و مامایی در بیمارستان، اقلام مصرفی پزشکی می‌باشد. بیشترین تعداد دانشجو در مقطع کارشناسی مربوط به رشته‌ی پرستاری (488) و در مقطع کارشناسی ارشد مربوط به رشته‌ی پرستاری داخلی جراحی (37) می‌باشد. بیشترین میانگین سنی مربوط به کارشناسی ارشد پرستاری مراقبت ویژه نوزادان (52/36) و بیشترین انحراف معیار سنی مربوط به دانشجویان کارشناسی ارشد پرستاری سالمندی (46/17) می‌باشد. بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر بیشترین هزینه سرانه تربیت دانشجو مربوط به رشته‌ی کارشناسی پرستاری و کم‌ترین هزینه مربوط به کارشناسی مامایی بود. بر اساس یافته‌های پژوهش، بیشترین هزینه سرانه تربیت دانشجو در رشته‌ی مامایی مقطع کارشناسی در بیمارستان اکبرآبادی (1125926) و کم‌ترین آن در در رشته‌ی روان پرستاری مقطع کارشناسی ارشد در بیمارستان حضرت علی اصغر (ع) (46154) بوده است. مهم‌ترین سرفصل هزینه‌ای برای آموزش این دانشجویان مربوط به هزینه لوازم مصرفی می‌باشد. نتیجه‌گیری کلی: بر اساس یافته‌های مطالعه می‌توان نتیجه گرفت که هزینه‌ی سرانه تربیت دانشجویان کارشناسی به طور قابل ملاحظه‌ای بالاتر از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد می‌باشد با دسترسی به اطلاعات هزینه واقعی تربیت دانشجو در بیمارستان‌های آموزشی می‌توان رشته‌ها و مقاطع تحصیلی که دارای هزینه و بهای تمام شده بیشتری هستند را تجزیه و تحلیل کرد و از این طریق مراکز فعالیت پرهزینه و علل ایجاد هزینه را شناسایی و تصمیمات مناسب را برای کاهش این هزینه‌ها اتخاذ نمود تا بر این اساس بتوان فرآیند کنترل هزینه‌ها را به نحو مطلوبی اجرا کرد. همچنین اطلاعات محاسبه شده می‌تواند جهت بودجه‌ریزی و برنامه‌ریزی به خصوص بودجه ریزی عملیاتی در بخش آموزش به کار گرفته شود و همچنین مبنایی را برای تصمیم‌گیری در مورد هزینه‌ها در طول دوره‌های آینده فراهم کند تا بر این اساس بتوان عملکرد دانشگاه‌های علوم پزشکی را بر حسب گروه‌ها و مقاطع تحصیلی مختلف با یکدیگر مقایسه کرد. همچنین با توجه به هزینه بالای آموزش دانشجو، می‌توان با ایجاد شفافیت در فرایندهای آموزشی از طریق برگزاری جلسات بارش افکار میان مدیران گروه‌های آموزشی و مسئولین دانشکده‌ی پرستاری مامایی، مسئولین آموزشی بیمارستان‌ها و دانشجویان، در راستای مدیریت هزینه‌های آموزشی اقدام نمود. بر اساس نظر مدیران گروه‌های آموزشی و دانشجویان، کاهش بار کاری در بخش‌های بیمارستانی، افزایش کیفیت ارائه خدمات و رضایتمندی بیماران به دلیل حضور دانشجویان را باید در محاسبه‌ی هزینه‌ها در نظر گرفت. به جهت کاهش هزینه‌های مربوط به آموزش، پیشنهاد می‌گردد آموزش‌های لازم در خصوص مصرف صحیح و بهینه مواد مصرفی و همچنین قوانین بیمه‌ای به دانشجویان داده شود و علاوه بر مباحث بالینی، جلسات توجیهی به جهت آگاهی هر چه بیشتر آن‌ها در خصوص اهمیت هزینه‌ها برگزار گردد.