همبستگی هوش هیجانی با خودکارآمدی در بیماران دارای استومی گوارشی

Abstract

زمینه و هدف: بیماران دارای استومی گوارشی دوره‌هایی از تنش‌های روانی و جسمی از جمله اختلال در خودکارآمدی را تجربه می‌کنند. اختلال در خودکارآمدی همواره به عنوان یک مسئله جدی در این بیماران مطرح می‌شود، زیرا مهم‌ترین چالشی که بیمار بعد از عمل تعبیه استومی با آن مواجه می‌شود این است که چگونه از استومی خود مراقبت کند و چگونه با وجود داشتن استومی در اجتماع حضور یابد و به فعالیت‌های روزمره خود و هم چنین اشتغال بپردازد. در صورتی که بیمار نتواند مراقبت از استومی خود را بیاموزد، رفته رفته از جامعه، دوستان و حتی خانواده فاصله می‌گیرد و نمی‌تواند به طور کارآمد و مؤثر با جامعه ارتباط برقرار کند. برای ارائه دهندگان مراقبت سلامت و به خصوص پرستاران که در روزهای ابتدایی پس از عمل، بیشترین ارتباط را با بیمار دارند؛ توجه به این مسئله که بیمار تا چه اندازه خودکارآمد است و چه عواملی می‌توانند با این موضوع در ارتباط باشند، امری ضروریست، از طرفی تصور می‌شود عواملی مانند هوش هیجانی می‌توانند با خودکارآمدی در این بیماران، مرتبط باشند. با توجه به این که مطالعه حاضر، مبنایی برای انجام مطالعات آینده است، بررسی عوامل مرتبط با خودکارآمدی می‌تواند برای مداخلات آموزشی بعدی، در ارائه‌ی نوع آموزشی که بیمار دریافت می‌کند، در نظر گرفته شود و پرستار بر طبق آن، آموزش مؤثرتری را به بیمار ارائه دهد. از این رو پژوهش حاضر با هدف تعیین همبستگی هوش هیجانی با خودکارآمدی در بیماران دارای استومی گوارشی انجام شد. روش بررسی: این پژوهش یک مطالعه توصیفی همبستگی بود که با مشارکت 155 (79 مرد، 76 زن) بیمار دارای استومی گوارشی (کلستومی و ایلئوستومی) که در سال 1397 به بیمارستان‌های منتخب دانشگاه علوم پزشکی ایران و انجمن استومی ایران مراجعه نمودند، انجام یافت. معیارهای ورود به مطالعه شامل تمایل بیمار به شرکت در پژوهش، داشتن سواد خواندن و نوشتن، حداقل 18 سال سن، گذشتن حداقل یک ماه از زمان جراحی، داشتن استومی گوارشی اعم از ایلئوستومی و کلستومی، نداشتن بیماری شناخته شده روانی که در پرونده درج شده باشد و معیارهای خروج از مطالعه شامل معلولیت و اختلالات حرکتی در دست جهت نگارش و پاسخ به پرسشنامه، انصراف از ادامه همکاری و تکمیل پرسشنامه‌ها بود. روش نمونه‌گیری به شیوه در دسترس بود. ابزار پژوهش شامل فرم اطلاعات جمعیت شناختی، پرسشنامه خودکارآمدی استومی (دارای دو بعد خودکارآمدی اجتماعی و خودکارآمدی مراقبت از استومی) و پرسشنامه هوش هیجانی Schutte (دارای سه بعد تنظیم هیجان، ارزیابی و بیان هیجان، بهره برداری از هیجان) بود. جمع آوری نمونه از 25 مرداد ماه 1397 تا 10 دی ماه 1397 انجام شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها توسط نرم افزارSPSS نسخه 16 انجام گرفت. برای توصیف مشخصات نمونه‌ها از آمار توصیفی شامل توزیع فراوانی مطلق و درصد فراوانی (برای متغیر‌های کیفی) و میانگین و انحراف معیار (برای متغیرهای کمی) استفاده شد. در آنالیز تحلیلی از ضریب همبستگی پیرسون، آزمون تی مستقل و آنالیز واریانس استفاده شد. یافته‌ها: میانگین سنی بیماران شرکت کننده در پژوهش 23/54 سال (حداقل 18 و حداکثر 86 سال) بود. 51 درصد نمونه‌ها مرد و 49 درصد زن، 2/74 درصد متأهل و 7/9 درصد مجرد و 1/16 درصد بیوه یا مطلقه بودند. تنها 1/16 درصد از بیماران تحصیلات دانشگاهی داشتند، 69 درصد از بیماران حداقل یک نفر را جهت مشارکت در امر مراقبت از استومی دارا بودند، در حالی که 31 درصد مابقی به تنهایی از استومی خود مراقبت می‌کردند. 53 درصد بیماران به علت سرطان و 47 درصد به علل دیگر (التهاب روده، بیماری کرون، سندرم روده تحریک پذیر، انسداد روده، تروما، یبوست یا اسهال مزمن، بی‌اختیاری، دیورتیکولیت) تحت عمل تعبیه استومی گوارشی قرار گرفته بودند که 7/69 درصد از بیماران کمتر از یک سال، 8/16 درصد بین یک تا پنج سال و 5/13 درصد بیش از پنج سال از زمان عمل تعبیه‌ی استومی گوارشی آن‌ها گذشته بود و 24 درصد از بیماران، شغل خود را بعد از استومی گوارشی تغییر داده بودند. بر اساس نتایج ضریب همبستگی پیرسون، همبستگی مستقیم و معنی‌داری بین هوش هیجانی و خودکارآمدی وجود داشت (001/0>0=P) (49/0r=). همچنین بین هوش هیجانی و ابعاد خودکارآمدی همبستگی مستقیم و معنی‌داری مشاهده گردید که در بعد خودکارآمدی اجتماعی (53/0=r) همبستگی بیشتری نسبت به بعد مراقبت از استومی (29/0=r) وجود داشت. همبستگی بین ابعاد هوش هیجانی با خود‌کارآمدی کل تقریباّ با هم برابر بود. همچنین بین ابعاد هوش هیجانی و ابعاد خودکارآمدی نیز بیشترین همبستگی بین بعد خودکارآمدی اجتماعی و تنظیم هیجان (52/0=r) و کمترین همبستگی بین بعد مراقبت از استومی و بهره برداری از هیجان بود (24/0=r). بعد از انجام آزمون تعقیبی توکی، نتایج نشان داد که هرچند که بین هوش هیجانی با مشخصات جمعیت شناختی بیماران رابطه‌ی معنی‌داری یافت نشد، نمره خود کارآمدی کسانی که متأهل بودند نسبت به کسانی که مطلقه یا بیوه بودند 09/11 واحد بیشتر بود که این اختلاف از لحاظ آماری معنی‌دار بود (02/0=P) که نشان می‌داد بیماران متأهل از سطح خودکارآمدی بالاتری برخوردار بودند. نتیجه‌گیری کلی: بیماران دارای استومی گوارشی دارای نقص در خودکارآمدی به خصوص در بعد خودکارآمدی اجتماعی می‌باشند و از آن جا که بیماران دارای هوش هیجانی بالاتر از سطوح خودکارآمدی بالاتری برخوردار بودند، توصیه می‌شود با برنامه ریزی و اجرای مداخلات آموزشی در زمینه‌ی هوش هیجانی، قدمی مثبت در جهت افزایش خودکارآمدی این بیماران به خصوص در بعد خودکارآمدی اجتماعی برداشته شود. لازم به ذکر است که مؤلفه تنظیم هیجان همبستگی بیشتری با خودکارآمدی اجتماعی داشت؛ این بعد مربوط به تعاملات اجتماعی بیماران دارای استومی گوارشی می‌باشد؛ بنابراین توصیه می‌شود جهت بهبود خودکارآمدی اجتماعی، به عنوان بعدی که در این مطالعه نسبت به خودکارآمدی مراقبت از استومی بیشتر دچار اختلال شده بود، در مداخلات آموزشی بعدی به این مؤلفه توجه بیشتری مبذول گردد. هم چنین نتایج این مطالعه، در حیطه آموزش مداوم پرستاری نیز کاربرد دارد و آموزش مداوم پرستاران در حوزه چالش‌های بیماران دارای استومی گوارشی و عوامل مرتبط با آن، باعث ایجاد توجه و حساسیت بیشتر پرستاران نسبت به تغییرات فیزیکی و روانی بیماران شده و پرستاران می‌توانند با بهره گیری از این یافته‌ها برنامه‌های مراقبتی- آموزشی مناسب‌تری را برای این بیماران طراحی و اجرا نمایند.