«نامه به سردبیر» توسعه مراقبت تسکینی در بیماران سرطانی، ضرورتی مغفول مانده

Abstract

سرطان، یکی از چالش برانگیزترین بیماری‌های قرن حاضر در کل جهان بوده است(1) و در ایران نیز بر اساس آخرین بررسی‌های آماری و اپیدمیولوژیک بعد از بیماری‌های قلبی و عروقی و حوادث، سومین عامل مرگ را به خود اختصاص داده است(2). پیش‌بینی می‌شود تا سال 2025 در ایران بیش از 130 هزار مورد جدید سرطان خواهیم داشت که حداقل 35 درصد بیشتر از حال حاضر می‌باشد. حفظ وضعیت موجود و ارائه خدمات ضروری به افراد سرطانی، افزایش منابع را می‌طلبد که توجه به این مسأله در کشور از اهمیت زیادی برخوردار است(3). سازمان بهداشت جهانی مراقبت تسکینی را به عنوان راهکاری برای ارتقای کیفیت زنـدگی بیمـاران مبتلا به بیماری‌های صعب العلاج و خانواده آنها معرفی کرده است. بر اسـاس گزارش همین سازمان 34 درصد از بیمارانی که نیازمند مراقبت تسکینی هستند بیماران سرطانی هستند که تنها 14درصد از این مددجویان، مراقبت‌هـای تسـکینی را دریافـت مـی‌کننـد. حـدود 78 درصد از ایـن افـراد نیازمنـد، در کشورهایی با درآمد پایین و یا متوسط زندگی می‌کنند(4). مراقبت از بیماران سرطانی، تمام مراحل بیماری از زمان تشخیص سرطان تا مراحل پایان زندگی را شامل می‌شود و به این منظور مراقبت‌های تسکینی که مراقبتی همه جانبه از بیمار و خانواده می‌باشد مورد تأکید است(5). مرور مستندات حاکی از وجود شواهد محکم و قوی در تأیید اثرات مثبت خدمات مراقبت تسکینی در کـاهش بـار علایـم بیماری و بهبود رضایتمندی و افزایش کیفیت زندگی بیماران می‌باشد(6). تقریباّ تمام مطالعـاتی کـه هزینـه‌هـای خدمات سلامت را بررسی می‌کنند، برای ارائه مراقبت‌های تسکینی برای سیستم سلامت و بیمار مزایای اقتصادی یافته‌اند و این شواهد برای بیماران سرطانی واضح‌تر است، چرا که کاهش هزینه ناشی از بستری و سایر مراقبت‌هـای پـر هزینـه را نشان می‌دهد(7). در مطالعه‌ای که توسط مؤسسه بین المللی نظارت بـر مراقبـت‌هـای پایـان حیات (International Observatory on End of Life Care/ IOELOC) در کشور انگلستان در سال 2011 در مورد وضعیت ارائه مراقبت‌های تسکینی در دنیا صورت گرفت، کشور ما در گزارش 2006 در گروه دو قرار داشت یعنی هنوز هـیچ فعالیـت ساختارمندی در مورد مراقبت‌های تسکینی شکل نگرفته بود امـا در گـزارش سال 2011 به گروه a 3 ارتقاء یافته است یعنی ارائه مراقبت‌های تسکینی با تأمین خدمات به شکل محدود و مجزا از یکدیگر انجام می‌گیرد. رویکرد یکپارچه‌سازی و ادغام مراقبت‌ها در کشورهای توسعه‌یافته طوری است که در آن مراقبت‌های تسکینی به طور سراسری و نظام‌مند ارائه می‌گردد و در دسترس همه افراد جامعه می‌باشد(8). بررسی سیستم‌های پیشرفته سلامت نشان می‌دهد که برای بیماران سرطانی از مدل‌های گوناگون مراقبت تسکینی استفاده می‌شود که از آن جمله می‌توان به هاسپیس (Hospice)، مراقبت‌های تسکینی در منزل (home base palliative care)، بخش‌های مراقبت بستری (Hospital base palliative care)، کلینیک‌های سرپایی مراقبت تسکینی (Ambulatory based palliative care clinics)، مراقبت تسکینی در کودکان (Pediatric Palliative Care)، سرویس‌های مشاوره مراقبت‌های تسکینی (Palliative care consultation services)، مراقبت‌های تسکینی معنوی (model Spirituality palliative care)، مراقبت تسکینی مبتنی بر جامعه (model Community-Based Palliative Care) و مراقبت‌های تسکینی با شروع زود هنگام (Early Based Palliative Care) اشاره کرد(9). به عنوان مثال کشور انگلستان که در ارائه مراقبت‌های تسـکینی پیشرو اسـت دارای 1139 خدمت مراقبـت‌هـای تسـکینی بزرگسالان (شامل 356 تـیم مراقبـت در منـزل، 305 تـیم مشـاوره‌ای بیمارستانی، 257 کلینیک روزانه، 158 هاسپیس و 63 واحد بستری بیمارستانی) و 258 خدمت مراقبـت‌هـای تسکینی اطفال (شامل 112 تیم مشاوره‌ای بیمارستانی، 112 تیم مراقبت در منـزل و 34 هاسـپیس) است. در کشور ما مراقبت‌های تسکینی به صورت انسجام‌یافته برای بیماران سرطانی انجام نمی‌گیرد و اقدامات اساسی هم در این زمینه جهت راه‌اندازی این مدل‌ها صورت نگرفته است و با وجود اهمیت موضوع، مراقبت تسکینی به صورت یک چالش عمده برای نظام سلامت درآمده است(8). مراقبت‌های تسکینی معمولاّ به صورت تیمی بوده و یک کار بین رشته‌ای است و پرستاران نیز نقش مهمی در کمک به تیم مراقبت تسکینی در جهت بهبود بیمار ایفاء می‌کنند(10). با این حال بیشتر پرستاران، به ویژه در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، مراقبت از بیماران سرطانی را به روش عادی انجام می‌دهند و آشنایی کاملی با انواع مدل‌های مراقبت تسکینی ندارند(1). از سوی دیگر مراقبت تسکینی از پیچیدگی بالایی برخوردار است و دارای مفهومی چندبعدی می‌باشد ولی در کشور ما دانش موجود در زمینه مراقبت تسکینی به خوبی تبیین نشده و در متن برنامه آموزشی رشته پرستاری ، به طور جدی لحاظ نگردیده است(11). با توجه به اثربخش بودن مراقبت‌های تسکینی در افزایش کیفیت زندگی بیماران در پایان حیات و کاهش هزینه‌های درمانی در طولانی مدت، توجه به زیر ساخت‌ها و تأمین منابع مالی برای راه اندازی انواع مدل‌های مراقبـت تسـکینی در کشور امری ضروری و غیر قابل اجتناب است. جهت ارایه خدمات با کیفیت به بیماران مبتلا به سرطان در مراحل انتهایی و آشنایی پرستاران با انواع مدل‌های ارایه مراقبت‌های تسکینی در حیطه پرستاری و همچنین استفاده از این مدل‌ها در برنامه ریزی‌های مراقبتی، لازم است توجه به این مهم در دستور کار سیاست‌گذاران سلامت در سطوح مختلف قرار گیرد. در پایان انجام مطالعات جامع مروری و همچنین عملیاتی با رویکردهای کمی و کیفی برای زمینه‌سازی در این حوزه توصیه می‌شود.