پیش‌بینی فشار مراقبتی بر اساس مقابله‌ی مذهبی در مراقبین بیماران مبتلا به سرطان مراحل انتهایی

Abstract

زمینه و هدف: سرطان پیشرفته برای فرد بیمار با مشکلات جسمی، روانی و اجتماعی همراه است که در زمان تشخیص و در طول فرآیند درمان آن، بیمار تنها یک دوره‌ی کوتاه توسط مراقبان رسمی در بیمارستان تحت مراقبت قرار می‌گیرد؛ در سایر موارد این کار توسط مراقبان غیررسمی انجام می‌شود. مراقبان غیررسمی افراد آموزش‌ ندیده‎ای هستند که جهت ارائه‌ی خدمات، وجهی دریافت نمی‌کنند و مراقبت‌های خود را به اعضای خانواده و نزدیکان ارائه می‌دهند که در چنین شرایطی اگر مراقبت‌کننده نتواند زمان مراقبت از بیمار و زمان‌های مختص خود را مدیریت نماید، به سمت فشار مراقبتی پیش خواهد رفت. فشار مراقبتی ماهیت پنهان و کاملاً فردی داشته و شامل مؤلفه‌هایی همچون فشار مراقبتی وابسته به زمان، تکاملی، جسمی، اجتماعی و احساسی می‌شود. این مفهوم دارای دو بعد درونی و بیرونی است. بعد بیرونی فشار مراقبتی شامل مواردی است که به شخص بیمار بستگی دارد مانند تلاش بسیار در جهت توجه به نیازهای بیمار، اختصاص زمان برای او و خدماتی که در جهت بهبود وی داده می‌شود؛ و فشار مراقبتی درونی شامل اعتقادات شخصی، خشم‌ها، احساسات درونی و اهمیت فرد به نقش مراقب‌ است. در این میان راهبردهای مقابله‌ای به عنوان عاملی درونی، فرآیندهایی هستند که مراقبین در مواجهه با تنش‌های زندگی از آن‌ها استفاده می‌کنند. در این راستا، نقش مذهب به عنوان شیوه‌ای برای مقابله با استرس، توسط برخی به عنوان شکلی از مقابله یا مکانیزمی دفاعی به دو صورت مثبت (شامل بازنگری خیرخواهانه مذهبی، ارزیابی مجدد قدرت خدا، جستجوی حمایت معنوی، مقابله مذهبی مشارکتی، پالایش مذهبی، آمرزش مذهبی، کمک‌رسانی مذهبی، تمرکز مذهبی، ارتباط معنوی و جستجوی حمایت از روحانیون) و منفی (شامل ارزیابی مجدد خدای تنبیه کننده، تسلیم فعالانه و منفعلانه، مقابله مذهبی خودمدارانه، ارزیابی مجدد شیطانی، ناخوشنودی معنوی و ناخشنودی مذهبی بین فردی) نگریسته شده است. با توجه به اهمیت راهکارهای مقابله‌ای و نقش مذهب به عنوان شاخص‌هایی که همواره در رویارویی با دشواری‌ها و ناملایمات مورد تأکید قرار گرفته‌اند، این مسئله در ادبیات و پیشینه‌ی پژوهش مشخص نیست که آیا مقابله‌ی مذهبی قادر به پیش بینی فشار مراقبتی همراهان بیماران مبتلا به سرطان خواهد بود. همچنین، با وجود پژوهش‌های فراوان در این حوزه، به نظر می‌رسد نیاز به مطالعاتی است که به بررسی بیماران مبتلا به سرطان مرحله‌ی انتهایی و مراقبین آن‌ها بپردازد. در نتیجه، پژوهش حاضر با هدف پیش‌بینی تحمل فشار در مراقبین بیماران مبتلا به سرطان در مرحله‌ی انتهایی بر اساس سبک‌های مقابله‌ای مذهبی صورت گرفت.

8

روش بررسی: پژوهش حاضر از نوع مقطعی- همبستگی می‌باشد. جامعه‌ی آماری این مطالعه را تمامی مراقبین بیماران مبتلا به سرطان در مرحله‌ی انتهایی که از فروردین تا شهریور 1396 به بخش طب تسکینی بیمارستان فیروزگر مراجعه کرده‌اند، تشکیل دادند که از میان آن‌ها 154 نفر بر اساس روش برآورد حجم نمونه تاباچنیک و فیدل به صورت در دسترس انتخاب شدند. ملاک‌های ورودی که برای انتخاب افراد نمونه مورد توجه قرار گرفت شامل زمان مراقبت از بیمار (حداقل یک ماه از زمان مراقبت گذشته باشد)، سیر بیماری و درمان (بیمار مرحله‌ی آخر در وضعیتی که نیاز به یک مراقب اصلی برای مراقبت شبانه روزی داشته باشد)، سطح سواد (حداقل سواد خواندن و نوشتن)، سن (بین 15 تا 75)، ملیت ایرانی و تمایل به شرکت در پژوهش بود و معیارهای خروج بیماران از این پژوهش، ابتلای مراقب به اختلال‌های روان‌پریشی بود که انجام مصاحبه و درستی پاسخ‌‌های وی را تحت تأثیر قرار می‌داد. برای گردآوری اطلاعات از سیاهه‌ی فشار مراقبتی Novak و Guest و پرسشنامه‌ی مقابله‌ی مذهبی Pargament دارای 14 گویه استفاده شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 16 و روش‌های آماری همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه به روش همزمان مورد بررسی و آزمون قرار گرفتند. یافته‌ها: در این پژوهش 71 نفر (6/48 درصد) از 146 نفر را مردان و 75 نفر (4/51 درصد) را زنان تشکیل دادند که از نظر سنی شرکت‌کنندگان در دامنه‌ی سنی 15 تا 72 سال قرار داشتند. یافته‌ها نشان داد که میان سبک مقابله‌ی مذهبی مثبت با فشار مراقبتی رابطه‌ی معنی‌داری وجود ندارد اما سبک مقابله‌ی مذهبی منفی با فشار مراقبتی دارای رابطه‌ مستقیم و معنی‌دار می‌باشد و میزان همبستگی آن برابر با 34 درصد است. همچنین، سبک مقابله‌ی مذهبی منفی (444/4t=)، (352/0β=) به طور معنی‌داری، فشار مراقبتی را پیش‌بینی می‌کند ولی سبک مقابله‌ی مذهبی مثبت (438/0t=)، (035/0β=) تبیین معنی‌داری از فشار مراقبتی ندارد.­ نتیجه‌گیری کلی: با توجه به نتایج مطالعه، میان سبک مقابله‌ی مذهبی مثبت با فشار مراقبتی رابطه‌ی معنی‌داری وجود ندارد؛ اما سبک مقابله‌ی مذهبی منفی با فشار مراقبتی دارای رابطه‌ی مستقیم و معنی‌دار است. بنابراین، به کارگیری سبک مقابله‌ی مذهبی منفی منجر به کاهش سلامت روان و افزایش فشار مراقبتی می‌گردد. در واقع، مذهب به عنوان یکی از ابعاد معنویت و به عنوان راهکاری مقابله‌ای می‌تواند منجر به کاهش تنش‌ها شود. از همین رو، سازمان بهداشت جهانی نیز معنویت را به عنوان یک اصل برای ارتقای سلامت افراد پذیرفته است. از سویی دیگر، در پژوهش حاضر سبک مقابله‌ی مذهبی مثبت قادر به پیش‌بینی فشار مراقبتی مراقبین نبود. مراقبت‌های طولانی و گسترده‌ای که مراقبین افراد مبتلا به سرطان مرحله‌ی انتهایی به علت طولانی شدن فرآیند درمان و دوره‌ی بیماری به آن‌ها عرضه داشته‌اند، می‌تواند اثربخشی و کارایی راهبردهای مقابله‌ای، از جمله راهبردهای مقابله‌ای مثبت را در جهت کاهش فشار مراقبتی کاهش دهد. بر اساس یافته‌های این مطالعه، سبک مقابله‌ی مذهبی منفی، تأثیر منفی بر تحمل فشار مراقبین بیماران مبتلا به سرطان مرحله‌ی انتهایی داشته و این افراد را در معرض احساس فشار بالاتر و در نتیجه کاهش کیفیت زندگی قرار می‌دهد. بنابراین، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای با تمرکز بر بهبود راهبردهای مقابله‌ای مذهبی مثبت به مراقبین بیماران مبتلا به سرطان از همان مراحل ابتدایی، می‌تواند گامی مؤثر در جهت کاهش فشار مراقبتی که این مراقبین طی فرایند درمان متحمل می‌شوند، باشد. بنابراین، پیشنهاد می‌شود از نتایج بررسی حاضر در خدمات روان شناختی ارائه شده به مراقبین بیماران مراحل انتهایی جهت کاهش فشار مراقبتی آن‌ها استفاده شود.