ایمنی در بخش‌های مراقبت ویژه کودکان: مروری بر مطالعات انجام شده در ایران

Abstract

زمینه و هدف: دریافت مراقبت ایمن, بر اساس دانش روز و مبتنی بر برتری منافع بیمار یکی از حقوق اساسی بیماران در نظام سلامت تمام کشورهای دنیا از جمله ایران است. در کشور ایران در سال 1389 اولین کتاب استانداردهای اعتباربخشی ملی از سوی وزارت بهداشت ابلاغ گردید و سپس در سال 1391 رسماّ در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مورد استفاده قرار گرفت و از این سال به بعد مراکز درمانی طبق معیارهای ارائه شده توسط وزارت بهداشت به مراجعین سرپایی و بستری، خدمات خود را ارائه می‌دهند و تا سال 1395 پنج بار مورد بازبینی قرار گرفت. این معیارها در مورد بخش‌های ویژه کودکان (PICU)، ویژه نوزادان (NICU) و بخش‌های کودکان وجود دارد و هر ساله این بخش‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. در ایران یافته‌های حاصل از پژوهش‌های پراکنده، وجود خطاها (به عنوان مثال خطای دارویی) را با درصد‌های متفاوت گزارش نموده‌اند و انجام دهندگان این مطالعات، یکی از نقائص کار خود را نداشتن آمار واقعی خطاهای انجام شده به سبب گزارش نکردن آن‌ها می‌دانند و به دلیل نبود مرجع مشخصی برای ارائه آمار در این مورد، اطلاعات و گزارش‌های دقیقی درباره وضعیت ایمنی و خطاهای رخ داده در مراقبت از گروه کودکان وجود ندارد. خطا در امر مراقبت از بیماران یک مفهوم غیرمستقل است یعنی نمی‌توان گفت تنها پرستاران بخش‌های اطفال در ایران دچار خطا می‌شوند اما می‌توان گفت درک پرستاران از مفهوم خطا در بخش‌های اطفال متفاوت با یکدیگر است و همین می‌تواند خطرات زیادی برای کودکان و بیماران بستری ایجاد کند. مفهوم خطا از نظر پرستاران در یک مطالعه کیفی به صورت آسیب، بدون مراقبت، تفکر و عمل اشتباه و قرار گرفتن در یک موقعیت بیان شد. به نظر می‌رسد فشار کاری زیاد، کمبود منابع دارویی، عملکرد ناکارآمد همکاران و کمبود تجربه و دانش در تجویز دارو از مهم‌ترین دلایل خطا در بخش‌های بیمارستانی می‌باشد. در ایران تحقیقات بسیار معدودی در مورد فرهنگ ایمنی در بخش کودکان انجام شده است و تحقیقی در مورد فرهنگ ایمنی در بخش مراقبت‌های ویژه کودکان یافت نشده است. فاکتورهای مؤثر بر ارتباط و حساسیت فرهنگی در بخش کودکان شامل عوامل سازمانی نظیر سیاست گذاری‌های ناکارآمد، نبود تعریف مشخصی از فرهنگ بیمارستانی، آموزش ناکافی کارکنان در این مورد و فاکتورهای انسانی مانند اشکال در ارتباط بین پرستاران با یکدیگر و با بیماران و همچنین تفاوت‌های فرهنگی پرستاران و خانواده‌ها هستند. از آن جا که ایران کشوری با تنوع فرهنگی بسیار است، با بهبود آموزش و تحول در سیاست‌های فرهنگ بیمارستانی، می‌توان ارتباط و کیفیت مراقبت و ایمنی بیماران را افزایش داد. هم چنین شناسایی تفاوت‌های فرهنگی و تأثیر فرهنگ بر مراقبت، چگونگی سازگاری با فرهنگ‌های متفاوت، ارتباط بین فردی، شناخت ارزش‌های فرهنگی کودک و خانواده در مراقبت از کودک و خانواده مؤثر است. با توجه به نتایج مطالعات پیشین، به نظر می‌رسد که سطح فرهنگ ایمنی در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان در حد پایین و متوسط است و پرستاران بر این باور هستند که کارکنان کافی برای انجام امور محوله ندارند. به همین دلیل خطا در سطح وسیعی رخ می‌دهد. ضمن این که آموزشی جهت ارتقاء فرهنگ ایمنی به طور کامل و صحیح دریافت نمی‌شود. بنابراین هدف از ارائه‌ی این مقاله، مروری جامع بر پژوهش‌های انجام شده درباره‌ی ایمنی بخش‌های مراقبت ویژه کودکان در سراسر ایران می‌باشد.

8

روش بررسی: این پژوهش یک مطالعه مروری جامع است. به منظور یافتن مطالعات مرتبط جستجو از طریق پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر فارسی زبان شامل بانک اطلاعات نشریات کشور و پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی و بانک اطلاعات مقالات علوم پزشکی ایران و پایگاه‌های اطلاعاتی انگلیسی زبان شامل Google Scholar, Medline, Scopus, Elsevier, PubMed, ScienceDirect با کلید واژه‌های فارسی "بخش‌های مراقبت ویژه کودکان" و "ایمنی بیمار" و کلید واژه‌های انگلیسی chr('39')Pediatric Intensive Care Unitchr('39'), chr('39')Patient Safetychr('39') بدون محدودیت زمانی انجام شد. یافته‌ها: از مجموع 61 مقاله به دست آمده بعد از بررسی دقیق, 35 مقاله انتخاب گردید. با توجه به هدف پژوهش, ده مقاله که به طور مستقیم در مورد ایمنی در بخش‌‌های مراقبت ویژه کودکان در ایران بود و به زبان انگلیسی و فارسی در مجلات علمی– پژوهشی داخلی و خارجی چاپ شده و امکان دسترسی به متن کامل مقاله‌ها مهیا بود در این مطالعه وارد شدند. نتیجه‌گیری کلی: با توجه به این که در مورد وضعیت ایمنی بخش‌های PICU در کشور ایران اطلاعات دقیق و مدونی وجود ندارد، به نظر می‌رسد آگاهی ناکافی پرستاران از نحوه دارو دادن ایمن، فشار کاری زیاد، وجود فرهنگ نادرست ایمنی در بخش‌ها و سیاست گذاری نامناسب در تأمین ایمنی بیماران از عوامل مهم تأثیرگذار بر رعایت ناکافی ایمنی در بخش مراقبت ویژه کودکان می‌باشد. هم چنین می‌توان گفت پژوهش‌های انجام شده در بخش‌های PICU بر موضوعات خطای دارویی، کنترل عفونت، فرهنگ بیمارستانی، تجربه والدین، تحویل نوبت کاری و شیفت و آگاهی و دانش پرستاران در مورد مفهوم خطا تمرکز بیشتری داشته است. شیوع نسبتاّ بالای خطای دارویی به دلیل کمبود اطلاعات دارویی پرستاران، نقص در کنترل عفونت به دلیل استفاده نکردن از راهنماهای بالینی و نیز کمبود امکانات پرستاران، رعایت ناکافی ارتباطات حرفه‌ای و ضعف در فرهنگ ایمنی این بخش‌ها، تحویل ندادن شیفت و نوبت کاری بر اساس استاندارهای تحویل شیفت، نوع نگرش پرستاران به مفهوم ایمنی و اطلاعات ایشان در این باره، نیاز به برنامه ریزی دقیق جهت رفع این مشکلات را می‌طلبد. به نظر می‌رسد مهم‌ترین مشکل در مبحث ایمنی در بخش‌های PICU نبود آمار درست و دقیق و پراکنده بودن آن است که تصمیم گیری کلی در مورد وضعیت ایمنی را دشوار می‌سازد. مطالعات بررسی شده حاکی از آن هستند که بیشتر محققین علاقمند به موضوع ایمنی دارویی هستند و سایر عوامل مرتبط با ایمنی کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. هم چنین در مورد دلایل بروز خطای سهوی و عمدی در بخش مراقبت ویژه کودکان تحقیقات انجام شده ناکافی است. به نظر می‌رسد دو عامل فشار کاری و سیاست گذاری نامناسب در تأمین ایمنی کودکان از عوامل تأثیرگذار بر رعایت ناکافی ایمنی کودکان در بخش مراقبت ویژه می‌باشد که نیاز به مطالعات بیشتر را می‌طلبد