تأثیر عملکرد پرستار رابط بر فراوانی عوارض حرکتی ناشی از سکته مغزی پس از ترخیص از بیمارستان: یک کارآزمایی بالینی تصادفی

Abstract

زمینه و هدف: سکته مغزی دومین عامل مرگ در جهان و سومین عامل شایع ناتوانی‌های بلندمدت و جدی در بزرگسالان است. اختلال حرکتی و حسی ناشی از سکته مغزی منجر به عوارض شایعی مثل زخم بستر، یبوست و سقوط می‌شود. عوارض متعاقب سکته مغزی هم به طور مستقیم و هم غیرمستقیم بر پیامدهای درمان در این بیماران شامل طول مدت اقامت و مرگ مؤثر هستند. با وجود پیشگیری و تشخیص سریع و مدیریت عوارض سکته مغزی، بیماران همچنان در معرض بالای خطر بروز عوارض هستند. با توجه به شیوع عوارض در بیماران با سکته مغزی، مراقبت‌های پرستاری جامع در طول مدت چهار هفته بعد از سکته در کاهش عوارض، ناتوانی و مرگ بسیار مؤثر است. بهبود کیفیت مراقبت‌ها با آماده سازی بهتر بیمار جهت ترخیص، یکی از اهداف مهم پرستار رابط است. پرستاران رابط متخصصانی هستند که با بررسی همه جانبه و استفاده از مهارت‌های ارتباطی و تکنیکی در بیماران سکته مغزی، وظیفه بهبود برنامه ترخیص و ادامه روند مراقبت در این بیماران را به عهده دارند و با هماهنگی با سایر اعضای تیم درمان اطمینان حاصل می‌کنند که تمامی نیازهای بیمار و خانواده وی مورد توجه قرار گیرد. نقش پرستار رابط، بهبود برنامه ریزی قبل از ترخیص بیمار، برقراری و بهبود ارتباط بین کارکنان بیمارستان و مراقبین سلامت در جامعه و فراهم کردن امکانات مراقبت در منزل جهت کمک به کارکنان بیمارستان است. این مطالعه با هدف تعیین تأثیر عملکرد پرستار رابط بر میزان بروز عوارض حرکتی بیماران دچار سکته مغزی بعد از ترخیص از بیمارستان طراحی و اجرا گردید. روش بررسی: پژوهش حاضر یک مطالعه نیمه تجربی با طرح کارآزمایی تصادفی است که در سال 1396 -1395 در بیمارستانی در شیراز انجام شد. تعداد 80 بیمار با روش نمونه‌گیری در دسترس مبتنی بر هدف انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه آزمون (35 بیمار) و کنترل (45 بیمار) تقسیم شدند. بیماران گروه آزمون قبل از ترخیص توسط پرستار رابط مورد ارزیابی قرار گرفته و برنامه مراقبتی و آموزشی با تمرکز بر نیازهای هر بیمار تدوین و هنگام ترخیص، کتابچه آموزشی جهت جلوگیری از عوارض حرکتی ناشی از سکته مغزی (یبوست، سقوط، زخم بستر) به بیمار و یا مراقبین وی تحویل داده شد. در صورت لزوم پرستار رابط بر بالین بیمار در منزل حاضر می‌شد و جهت برطرف کردن مشکلات بیمار با بیماران در تماس بود. گروه کنترل، مراقبت روتین بخش را دریافت نموده و مرخص شدند. در این مطالعه، سقوط بر اساس گزارش بیمار و خانواده وی دو هفته و دو ماه بعد از ترخیص (هر نوع زمین خوردن بر اثر عدم تعادل و ضعف بدنی)، زخم بستر بر اساس تشخیص پرستار رابط با معاینه بیمار تعیین شد و یبوست توسط پرستار رابط با استفاده از معیار Rome3 تعیین گردید. داده‌ها در نرم افزار SPSS نسخه 16 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در این مطالعه از آزمون تی مستقل جهت مقایسه میانگین (سن و معیار سکته مغزی) و مجذور کای جهت مقایسه متغیرهای کیفی استفاده شد. جهت مقایسه خطر زخم بستر و سقوط به دلیل عدم تبعیت از توزیع نرمال، از آزمون من ویتنی و همچنین جهت مقایسه فراوانی عوارض در دو گروه از مجذور کای استفاده گردید. یافته‌ها: دو گروه مورد بررسی از نظر سنی تفاوت معنی‌داری نداشتند (319/0=P). سایر شرایط پایه نیز از جمله توزیع بیماران از نظر جنسیت، معیار Braden، معیار Morse و NIHSS در دو گروه آزمون و کنترل یکسان بود. بر اساس یافته‌ها، تفاوت فراوانی سقوط در دو گروه دو هفته (060/0P=) و دو ماه بعد از ترخیص (509/0P=) معنی‌دار نبود، اما در مجموع تفاوت معنی‌داری بین دو گروه مشاهده شد (041/0 P=). تفاوت دو گروه در فراوانی یبوست دو هفته (121/0P=) و دو ماه (102/0P=) بعد از ترخیص معنی‌دار نبود ولی در مجموع تفاوت معنی‌داری در فراوانی یبوست (001/0>P) وجود داشت. از نظر فراوانی زخم بستر در دو گروه، دو هفته (861/0P=) و دو ماه (037/0P=) بعد از ترخیص و در مجموع (068/0P=) تفاوت معنی‌داری وجود نداشت. نتیجه‌گیری کلی: با مداخله پرستار رابط تفاوت معنی‌داری در فراوانی زخم بستر مشاهده نشد. یکی از نقاط مثبت در این پژوهش، استفاده از معیار Braden جهت پیش بینی خطر زخم بستر و برنامه ریزی مراقبت‌ها بر اساس آن در گروه آزمون بود، در این معیار درک حسی، بی‌حرکتی، بی‌اختیاری و وضعیت تغذیه سنجیده می‌شوند. برای هر کدام از عوامل، تمهیداتی جداگانه توسط پرستار رابط در نظر گرفته شده بود تا بتوان از به وجود آمدن مشکلات بعدی و مراجعه بیمار به علت زخم بسترهای با درجه بالا و عفونی کاست. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که تحت تأثیر مراقبت پرستار رابط، فراوانی سقوط به صورت معنی‌داری کمتر از گروه کنترل بود. پرستار رابط با سنجش خطر سقوط در بیماران با سکته مغزی بر اساس معیار Morse بیمار و خانواده وی را نسبت به موضوع حساس نموده و دلایل سقوط را برای آنان برمی‌شمرد. در گروه کنترل دو بیمار با وجود خطر سقوط پایین بر اساس معیار Morse، دچار سقوط شدند، به نظر می‌رسد که آموزش و آگاهی ناکافی بیماران و مراقبین در غیاب پرستار رابط در این مورد مؤثر بوده است. نتایج از نظر بروز سقوط با کارآزمایی بالینی اجرای برنامه پیشگیری از سقوط با عوامل متعدد که در منزل بعد از فاز بازتوانی بیماران سکته مغزی انجام شد، متفاوت بود. در گروه آزمون فراوانی یبوست به میزان بسیار کمتری دیده شد. یکی از نتایج مورد انتظار در این کارآزمایی، اجرای رفتارهای خودمراقبتی در بیماران دچار سکته مغزی بود و با توجه به این که نمونه‌گیری در یک دوره کوتاه و فقط از دو بخش داخلی مغز و اعصاب و ICU مغز و اعصاب انجام شد، به نظر می‌رسد اجرای طرح پرستار رابط بر روی بیماران سکته مغزی جهت دستیابی به نتایج دقیق‌تر نیازمند زمان و حجم نمونه بیشتر باشد. آموزش و مراقبت ویژه پرستار رابط و از همه مهم‌تر رها نشدن بیمار بعد از ترخیص و ادامه مراقبت و پایش بیمار در منزل از اقدمات مؤثر پرستار رابط است. نتایج این مطالعه نشان داد که عملکرد پرستار رابط در مراقبت از بیماران دچار سکته مغزی در کاهش فراوانی عوارض حرکتی بعد از سکته مثل یبوست و سقوط مؤثر است، اما بر فراوانی زخم بستر اثری ندارد.