شناسایی ترکیبات سازنده اسانس گیاه مرزه تابستانی (Satureja hortensis L.) و تعیین خواص آنتی اکسیدانی و ضدمیکروبی آن

Abstract

زمینه و هدف: ﻣﺮزه تابستانی (Satureja hortensis L.) گیاهی ﻣﻌﻄﺮ از ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻌﻨﺎعیان است ﮐﻪ اﺳﺎﻧﺲ آن­ ﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ در صنایع غذایی و دارویی استفاده می­شود. برای اسانس مرزه اثرات آنتی­اکسیدانی، ضد التهابی و ضد درد معرفی شده است. هدف اصلی تحقیق حاضر شناسایی اجزای اسانس سرشاخه­های گلدار مرزه تابستانی و بررسی خاصیت آنتی­اکسیدانی و ضدمیکروبی آن روی تعدادی از میکروارگانیسم­ها شامل باکتری­های گرم منفی، گرم مثبت، قارچ­های رشته­ای و مخمر بود. روش کار: در این مطالعه تجربی، استخراج اسانس از سرشاخه­های گلدار مرزه تابستانی رشد یافته در مزرعه آموزشی-پژوهشی دانشگاه بوعلی سینا با استفاده از کلونجر به روش تقطیر با آب انجام شد. جداسازی و شناسایی ترکیب­های متشکله اسانس با استفاده از دستگاه­های کروماتوگرافی گازی و گاز کروماتوگراف متصل شده به طیف­سنج جرمی صورت گرفت. ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آنتی­اکسیدانی این اسانس ﺑﺎ آزﻣﻮن ﻣﻬﺎر رادیﮑﺎلﻫﺎی آزاد دی ﻓﻨﯿﻞ ﭘﯿﮑﺮیﻞ ﻫﯿﺪرازیﻞ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ آﻧﺘﯽاﮐﺴﯿﺪان ﺳﻨﺘﺰی ﺑﻮﺗﯿﻞ ﻫﯿﺪروﮐﺴﯽ ﺗﻮﻟﻮﺋﻦ (BHT) مقایسه شد. خواص ضدمیکروبی این اسانس نیز به روش انتشار در آگار (دیسک دیفیوژن) و رقیق سازی در چاهک (میکروبراث دایلوشن) بررسی شد. یافته­ ها: مهم­ترین ترکیبات موجود در اسانس مرزه تابستانی کارواکرول (10/42%­)، تیمول (74/19%) و پارا-سیمن (19/8%) بودند. میزان IC50 اسانس این گیاه 15/0±63/10 میکروگرم بر میلی­لیتر تعیین شد، در حالی که این پارامتر برای BHT 09/0±45/9 میکروگرم بر میلی­لیتر بود. زی­سنجی اسانس مرزه تابستانی نشان داد که این گیاه دارای اثر ضد میکروبی قابل توجهی می­باشد و اثر ضد قارچی آن به مراتب قوی­تر از اثر ضدباکتریایی آن بود. متوسط قطر هاله عدم رشد در روش انتشار در آگار برای باکتری­های گرم مثبت در غلظت 15 میکرولیتر 57/0±05/31 میلی­متر، باکتری­های گرم منفی 40/0±68/21 میلی­متر و برای مخمر و قارچ­ها 33/0±76/42 میلی­متر حاصل شد. حداقل غلظت مهارکنندگی و حداقل غلظت کشندگی اسانس مرزه تابستانی برای کلیه میکروارگانیسم­ها در محدوده 5/0 تا 16 میکرولیتر بر میلی­لیتر بود. نتیجه­ گیری: بر اساس یافته­های این تحقیق اثر ضدمیکروبی اسانس مرزه تابستانی بر مخمر و قارچ­ها، باکتری­های گرم مثبت (استافیلوکوکوس اورئوس و استافیلوکوکوس اپیدرمایدیس) و باکتری­های گرم منفی (شیگلا فلکسنری، سراشیا مارسنس، اشرشیاکلی و کلبسیلا پنومونیه) در مقایسه با آنتی­بیوتیک­های آمفوتریسین B، وانکومایسین و جنتامایسین بیشتر بود. به این ترتیب اسانس مرزه تابستانی به عنوان یک عامل ضدمیکروب طبیعی و جدید قابل توجه می­باشد و می­توان انتظار داشت با انجام پژوهش­های بیشتر، از آن برای استفاده در صنایع داروسازی و غذایی بهره برد.