نگاهی به کمیته‌های اخلاق کشور و پژوهش‌های مشترک با مراکز تحقیقاتی خارجی در سال‌های 82-81

Abstract

مقدمه: موضوع پژوهشهای تحت حمایت کشورهای خارجی در کشورهای درحال توسعه یکی از مباحث مهم در اخلاق زیستی است که در سالهای اخیرمورد توجه مجامع بین‌المللی قرار گرفته است. به منظورارزیابی وضعیت کلی اینگونه پروژه‌ها در کشورمان، مطالعه حاضر طی سال 1383 طراحی و اجراء گردید. روش‌ها: مطالعه بصورت یک بررسی توصیفی انجام ‌گردید. پرسشنامه حاوی سؤالات بسته و باز به معاونت‌های پژوهشی دانشگاههای مراکز استانها، و مراکز تحقیقاتی دارای ردیف بودجه مستقل ارسال شد. سؤالات پیرامون پژوهش‌هایی بود که طی سالهای 1381 یا 1382 با همکاری علمی و یا حمایت مالی، مراکز و سازمانهای خارجی صورت گرفته بودند؛ ولی درضمن وضعیت کلی کمیته‌های اخلاق نیز مورد بررسی قرارگرفت. اطلاعات پرسشنامه‌ها پس از تصحیح و کدگذاری وارد کامپیوتر گردید و با نرم‌افزار آماری SPSS تحلیل شد. یافته‌ها: تعداد 44 دانشگاه علوم پزشکی و 32مرکز تحقیقاتی وارد طرح شدند که تعداد 41 دانشگاه و 25مرکز تحقیقاتی پاسخهایی را اعلام نمودند. در 35 مورد، پرسشنامه تکمیل گردیده و عودت داده شده بود. تعداد 9 مرکزتحقیقاتی بطور صریح اعلام نمودند که دارای کمیته اخلاق مستقل نیستند. تعداد 20 دانشگاه و مرکز تحقیقاتی اعلام نمودند که دارای پژوهشهای مشترک با کشورهای خارجی بوده اند که در 19 مورد پرسشنامه مربوط نیز تکمیل شده بود که داده‌های آنها مورد بررسی قرار گرفت. طبق نتایج، در سال81 تعداد 26 و درسال 82 تعداد 54 طرح با مشارکت کشورهای خارجی در دانشگاهها و مراکز ذکرشده انجام گردیده است. طبق آمار حاصله حدود 17% اینگونه طرحها قبل از اجراء، در کمیته‌های اخلاق بررسی نشده‌اند. تنها دریک پرسشنامه، ردّ طرح در کمیته اخلاق گزارش شده بود که به علل فرهنگی- اجتماعی بوده است. مباحث فرهنگی-اجتماعی، اعتقادات مذهبی، اعتبارعلمی، و اولویت‌های کشور مهم‌ترین عوامل در بررسی طرحها بودند.نتیجه‌گیری: نتایج طرح بیانگر لزوم توجه بیشتر به مسائل اخلاقی در مقوله همکاریهای پژوهشی بین محققین کشور با کشورهای دیگر خصوص‍أ کشورهای توسعه یافته میباشد. نیاز به برگزاری دوره‌ها و کارگاههای آموزشی اختصاصی در زمینه اخلاق در پژوهش وجود دارد. لزوم تدوین راهنماها و قوانین عمومی و تخصصی اخلاق در پژوهش و ایجاد آگاهی لازم در خصوص اهمیت و ضرورت اجرای آنها در بین پژوهشگران کشور وجود دارد.