استفاده از تورکینست در تغذیه مادر چاه قنات‌ها (مطالعه موردی حوزه آبخیز مشنق در شمال دریاچه ارومیه)

Abstract

قنات یکی از ابتکارات ایرانیان جهت مبارزه با کمبود آب و تامین آب کشاورزی خصوصا در مناطق خشک و نیمه خشک می‌باشد. خشکسالی‌های چند سال اخیر در کشور باعث خشک شدن آب در بسیاری از قنات‌ها شده است. در این رهگذر روش‌های تغذیه مصنوعی آب و احداث سامانه‌های سطوح ‌آبگیر باران اقدامی موثر در حفظ قنات‌های موجود و افزایش آبدهی آن‌ها خواهد بود. از سامانه‌های مناسب جهت تغذیه مادرچاه قنات‌ها به خصوص در داخل مسیل‌ها می‌توان به تورکینست اشاره نمود که با توجه به نگهداری رواناب زیاد پس از هر بارش، می‌تواند تاثیر بسیار زیادی بر افزایش آبدهی قنات ها در مناطق مختلف داشته باشد. در این تحقیق سعی بر آن است به کاربرد، ابعاد و محل مناسب این سامانه پرداخته شود. سدهای تورکینست می‌تواند در کنار و یا نزدیک رودخانه ساخته شود تا آب از رودخانه به این سامانه هدایت شود. از نظر منابع آب زیرزمینی در زیرحوضه مشنق واقع در شمال دریاچه ارومیه حدود 40 حلقه چاه عمیق، 4 رشته قنات فعال بوده، در کل مجموع 5 میلیون متر مکعب آب را از سفره‌های آب زیرزمینی تخلیه می‌کنند. برای احداث دو مورد تورکینست با هدف تغذیه مادر چاه قنات کت‌کهریزی در کنار رودخانه مشنق در شمال دریاچه ارومیه عملیات خاکبرداری و خاکریزی با ابعاد قطر بزرگ 60 متر و قطر کوچک 50 متر در کف، به ارتفاع 3 متر با شیب 1:3 انجام گردید؛ گنجایش مفید تورکینست‌ها بین 27000 تا 30000 متر مکعب برآورد شد. در صورت رعایت اصول فنی در احداث این سازه با هدف تغذیه مصنوعی در داخل مسیل‌ها و آبرفت‌های درشت دانه با کمینه تخلخل 35%، بیش از 10000 متر مکعب آب در هر آبگیری به سطح ایستابی آب‌ زیرزمینی در مادرچاه قنات تغذیه خواهد شد.