پهنه‌بندی زمین شناسی مناطق مستعد برای ایجاد و گسترش بندسارها در منطقه بیرجند

Abstract

استان خراسان از جمله مناطقی است که در آن، کشت دیم­زار به دلیل بارش کم، امکان ­پذیر نیست و لذا بندسار شیوه سنتی موثر در منطقه برای کشت سیلابی به حساب می­آید. محدوده مورد مطالعه در برگیرنده نقشه چهارگوش زمین شناسی بیرجند در مقیاس 1:250000 است. این منطقه، شهر بیرجند و مراکز جمعیتی متعدد از جمله سربیشه، دستگرد، حاجی­آباد، مرک، نوفرست، گیو، ماژان، خوسف، برمینگ، سرچاه شور و سهل­آباد را در بر می­گیرد. این مطالعه بر اساس بازدیدهای میدانی، بررسی‌های دورسنجی و پردازش تصاویر ماهواره‌ای گوگل ارث و پردازش اطلاعات پایه در محیط Arc GIS انجام شده است. در این تحقیق، ابتدا بر اساس تنوع سازندهای زمین شناسی، میزان نفوذ­پذیری، درجات فرسایش­ پذیری و نوع بار رسوبی تولیدی هر یک از واحدهای سنگی مشخص گردید. سپس مکان ­یابی مناطق مستعد احداث و توسعه بندسار بر اساس نقش کمی و کیفی سازندهای زمین شناسی صورت گرفت. بر اساس پردازش تصاویر گوگل ­ارث منطقه مورد مطالعه، میزان مساحت گستره بندسارهای شناسایی ­شده منطقه، 24000 هکتار برآورد شد. وسعت مناطق دشتی و مخروط­ افکنه­ای منطقه که مکان مناسبی برای توسعه بندسارها هستند به میزان 658222 هکتار محاسبه گردید که حدود 07/42 درصد منطقه را پوشش می­دهد. با مقایسه این ارقام چنین استنباط می­شود که تنها 65/3 درصد از عرصه آبرفتی و دشتی در منطقه تاکنون تحت احداث و بهره ­برداری بندسارها قرار گرفته است. واحدهای سنگی به لحاظ شدت فرسایش پذیری و نوع بار رسوبی تولیدی، به طبقات مناسب، تا حدودی مناسب، نا مناسب و خیلی نا مناسب طبقه ­بندی شدند که بر اساس نتایج آن می­توان دریافت که بیش از 75 درصد سازندهای مناطق بالادست از پتانسیل نا مناسب و خیلی نا مناسب برخوردارند و تنها 25 درصد نواحی باقی­ مانده دارای اثرات مثبت برای احداث بندسارها می­باشند. لذا بایست با در نظر گرفتن عامل زمین شناسی و تلفیق با سایر عوامل از جمله شیب منطقه و میزان وقوع سیلاب آبراهه­ها نسبت به تعیین مناطق توسعه بندسارها اقدام جامع به عمل آورد.