مکانیابی تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی با استفاده از تصمیم‌گیری چند معیاره در محیط GIS (مطالعه موردی: دشت بیرجند)

Abstract

دشت بیرجند واقع در استان خراسان جنوبی با مساحت حدود 3425 کیلومتر مربع به دلیل شرایط اقلیمی نامناسب و شدت تبخیر، فاقد منابع آب سطحی قابل ‌توجه بوده و جز تعدادی شاخه رودخانه‌ای کوچک که جریان دائمی دارند در سایر شبکه‌های رودخانه‌ای، جریان آب فصلی و عمدتاً دوره‌ای و کم‌دوام است لذا منابع آب زیرزمینی مهم‌ترین ذخایر آب قابل استحصال در این محدوده به شمار می‌روند. آب‌های زیرزمینی در فعالیت‌های اقتصادی نقش اساسی دارند و ذخیره‌سازی آب در مخازن زیرزمینی از لحاظ اقتصادی سرمایه‌گذاری کمتری را می‌طلبد. با این حال تقاضاهای رو به ازدیاد برداشت‌های بیش از ظرفیت مجاز موجب کسری مخزن در آبخوان‌های آبرفتی در سطح تمام دشت‌های استان گردیده است و منجر به کاهش سطح آب سفره‌های زیرزمینی شده است. از آنجا که در این محدوده بارش‌ها اغلب ناچیز و گاه به صورت سیلاب‌های مخرب ظاهر می‌شوند، می‌توان از عملیات تغذیه مصنوعی آب‌‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎های زیرزمینی به عنوان یک راهکار مناسب جهت استفاده بهینه از سیلاب‌ها و پایداری سفره‌های آب زیرزمینی استفاده کرد. در انجام عملیات تغذیه مصنوعی، انتخاب معیارها و روش مناسب برای تعیین بهترین مکان‌ها دارای اهمیت بالایی می‌باشد. در این مقاله از دو روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و ترکیب خطی وزنی در محیط سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی استفاده شده است. با انتخاب دشت بیرجند به عنوان مطالعه موردی معیارهای شیب، گسل، پتانسیل سیل‌خیزی، کاربری اراضی، منابع آبی، سکونتگاه‌ها و کیفیت آب جهت انتخاب محل‌های مناسب تغذیه مصنوعی در نظر گرفته شد. نقشه توانمندی تغذیه مصنوعی بر طبق شکستگی‌های طبیعی به 5 طبقه تناسب تقسیم شد. نتایج نشان می‌دهد که 93/148 کیلومتر مربع در طبقه بسیار نامناسب، 73/339 کیلومتر مربع در طبقه نامناسب، 49/453 کیلومتر مربع متوسط، 83/222 کیلومتر مربع مناسب و 53/142 کیلومتر مربع از مساحت محدوده مورد مطالعه بسیار مناسب می‌باشد.