وابستگی فضایی با عوامل مشترک: مطالعه موردی رشد اقتصادی استان‌های ایران

Abstract

مؤلفه‌‎‎های اقتصادی یک منطقه جغرافیایی مانند رشد اقتصادی آن تحت‌تأثیر متغیرها و اثرات سرریز سایر مناطق قرار دارند و از این طریق به آنها وابسته می­شوند. علاوه بر وابستگی فضایی ایجاد شده به­وسیله عوامل مذکور، عوامل عام مشترک مانند قیمت نفت نیز موجب ایجاد همبستگی در متغیرهای اقتصادی مناطق جغرافیایی می­شوند و لازم است میان وابستگی ایجاد شده توسط این عوامل و وابستگی فضایی تفاوت قائل شد، زیرا در غیر این صورت نقش اثرات فضایی پررنگ‌تر از آنچه واقعیت دارد نشان داده خواهد شد و مشکلات دیگری مانند ناسازگاری ضرایب و نقض برخی از فروض متداول به­وجود می­آورد. در مدل‌های اقتصادسنجی فضایی همانند مدل خودرگرسیون فضایی و خطای فضایی عوامل عام مشترک در نظر گرفته نمی­شوند. در این مقاله برای اولین بار وجود وابستگی فضایی در رشد اقتصادی استان‌های ایران طی سال‌های 1394-1379 با استفاده از ترکیب مدل‌های خودرگرسیون فضایی و خطای فضایی و با استفاده از ترکیب روش حداکثر درست‌نمایی و اثرات عام مشترک همبسته آزمون و مورد بررسی قرار می‌گیرد. روش قابلیت در نظرت گرفتن نقش برای اثرات عام مشترک را دارد. نتایج نشان می‌دهند در نظرنگرفتن عوامل عام مشترک منجر به نتایج نادرست می‌شود. معنادار شدن متغیرهای پروکسی به کار گرفته شده برای عوامل عام مشترک و عدم معناداری متغیرهای مربوط به وابستگی فضایی نشان می­دهند وابستگی موجود ناشی از تأثیر عوامل عام مشترک است و داده­های رشد اقتصادی مناطق جغرافیایی ایران لااقل در سطح استان‌ها وابستگی فضایی را نشان نمی­دهند.