شناسایی راهبردهای مناسب مدیریت حوزه آبخیز بازه حوض با استفاده از SWOT

Abstract

اولین گام در مدیریت جامع حوزه آبخیز، توجه به عوامل داخلی (نقاط قوت و ضعف) و عوامل خارجی (نقاط فرصت و تهدید) سامانه و ارائه راهبردها بر اساس تحلیل آن‌ها است. تحقیق حاضر با هدف تعیین برنامه‌های مدیریت حوزه آبخیز بازه حوض مشهد طرح‌ریزی شده است. به‌منظور نیل به اهداف تحقیق حاضر، ابتدا ماتریس SWOT و جداول شناسایی شاخص‌های راهبردی عوامل درونی و بیرونی تشکیل شد. پس از بررسی گزارش‌ها، بازدید از منطقه و جلسه طوفان فکری با متخصصین، شش نقطه ضعف و شش نقطه قوت به‌عنوان مهم‌ترین عوامل داخلی شناسایی شدند. هم‌چنین شش نقطه تهدید و شش نقطه فرصت در ماتریس SWOT به‌عنوان مهم‌ترین عوامل خارجی انتخاب شدند. در ادامه به‌منظور تکمیل ماتریس SWOT از 12 کارشناس آشنا با منطقه و 25 نفر از شورای روستاهای موجود در منطقه (3 الی 4 نفر از هر روستا و به‌صورت تصادفی) نظرخواهی شد. در این رابطه تعیین امتیاز عوامل با استفاده از پرسشنامه طیف لیکرت و تعیین اوزان نسبی عوامل هر یک از عوامل با به‌کارگیری تکنیک تحلیل سلسله‌مراتبی مد نظر قرار گرفت. نتایج حاصل از نظرسنجی 37 نفر از خبرگان، کارشناسان و ساکنین حوزه آبخیز بازه حوض در رابطه با نقاط قوت، ضعف، فرصت­ها و تهدیدهای پیش روی مدیریت جامع آبخیز از پرسشنامه­ها استخراج شد. نتایج نشان داد "مراتع و توسعه محصولات فرعی آن" با وزن 34/0، "درآمد کم آبخیزنشینان در مقایسه با مناطق شهری" با وزن 37/0، "تسهیلات دولتی کم‌بهره برای اشتغال روستایی" با وزن 38/0 و "بخشی‌نگری و تعدد در مراکز تصمیم‌گیری حوزه آبخیز" با وزن 35/0 به‌ترتیب مهم‌ترین نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید در حوزه آبخیز بازه حوض هستند. در نهایت نتایج نشان داد که برآیند امتیاز عوامل داخلی و خارجی به‌ترتیب 19/0- و 31/0 است که دلالت بر برتری ضعف‌ها و فرصت‌ها نسبت به قوت‌ها و تهدیدها دارد. بنابراین راهبرد محافظه‌کارانه (WO) باید مد نظر قرار گیرد. در این راستا برنامه‌های احیا مراتع با مشارکت مردم، اقدامات مهار سیل در بالادست قنوات و آموزش و ترویج الگوی کشت، باتوجه به نقاط ضعف حوزه آبخیز و فرصت‌های پیشرو پیشنهاد می‌شود.