ارزیابی کیفیت آب زیرزمینی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی: دشت زنجان)

Abstract

رشد روز افزون جمعیت و ارتقاء مستمر سطح استانداردهای کیفی، برنامه­ریزی و سرمایه­گذاری در جهت برخورداری از آب­های سالم را به عنوان یکی از اولویت­های اصلی کشور مطرح می­سازد. همگام با تلاش در جهت استفاده بهینه از منابع آب، نیاز به بررسی عوامل کنترل­کننده کیفیت منابع آب جهت ارائه برنامه­های کارآمد مدیریتی بیش از گذشته احساس می­شود. با توجه به موقعیت دشت زنجان و تمرکز واحدهای صنعتی، زراعی و مسکونی استان در این دشت، حفظ و بهبود کیفیت آبخوان دشت زنجان ضرورت دارد. لذا، هدف از مطالعه حاضر، بررسی وضعیت کیفی آبخوان دشت زنجان و تغییرات مکانی و زمانی آن و هم­چنین شناخت و آگاهی از عوامل اصلی کنترل­کننده کیفیت آبخوان دشت مذکور بود. در این راستا، اطلاعات جمع­آوری شده از 47 چاه با پراکنش مناسب در کل دشت در طی 18 سال (1382-1400) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که یون­های سدیم و بی­کربنات به­ترتیب کانیون و آنیون غالب در آبخوان دشت زنجان بودند. بر اساس دیاگرام پایپر عمده آبخوان دشت زنجان در تیپ کلسیم بی­کربناته قرار گرفت. تحلیل مؤلفه­های اصلی نیز برای 14 متغیر مورد بررسی انجام شد. نتایج حاکی از این بود که پارامترهای کیفی مورد بررسی در این مطالعه توسط دو عامل اصلی P1 و P2 با درصد واریانس 85/78 تبیین شدند. با توجه به نمرات عاملی چاه­های مورد مطالعه، عمده چاه­ها در فصل خشک با عامل دوم و پارامترهای pH، SAR و SSP همبستگی قوی­تری نشان دادند که حاکی از افزایش غلظت شوری در آب­های زیرزمینی در ماه­های کم باران بود. نتیجه این مطالعه می­تواند مبنایی برای تحقیقات آینده و به طور متمرکز در شهرک­های صنعتی و مدیریت پایدار در راستای کاهش مشکلات زیست­محیطی در حوضه مورد مطالعه قرار گیرد.