جلوگیری از هدررفت رواناب در حوضه های آبخیز مرزی: اثربخشی سیستم های استحصال آب باران (مطالعه موردی: حوزه آبخیز اسفندک سراوان)

Abstract

حوضه‌های آبخیز مرزی مناطقی از زمین هستند که آب را به یک مجموعه آبی مشترک مانند رودخانه، دریاچه یا دریا تخلیه می‌کنند. این حوضه‌ها برای ایران مهم هستند زیرا منابع آبی برای کشاورزی، صنعت و مصرف انسانی و هم‌چنین مزایای اکولوژیکی برای تنوع زیستی و تنظیم آب و هوا را فراهم می‌کنند. در این بین یکی از حوزه‌های مهم و مرزی ایران در شرق بلوچستان هم مرز با کشور پاکستان قرار دارد. این حوزه آبخیز که با نام هامون ماشکیل شناخته می‌شود، شرقی‌ترین حوزه آبخیز کشور است که سالانه 297 میلیون متر مکعب از رواناب حوزه از کشور خارج و وارد کشور پاکستان می‌شود. بنابراین از آن‌جایی که حوزه‌های آبخیز مرزی در ایران به‌ویژه در مناطق خشک نیازمند مدیریت یکپارچه و مشارکتی آب و هم‌چنین مصرف پایدار و کارآمد آب در داخل کشور است. در این مطالعه به بررسی ضرورت و اهمیت سامانه‌های سطوح آبگیر نقش آن در جلوگیری از هدر رفت آب در آبخیز مرزی اسفندک سراوان پرداخته شده است. در این تحقیق با توجه به ضرورت بررسی رواناب حوضه‌های آبخیز مرزی و با توجه به اهمیت حوزه آبخیز اسفندک در شهرستان سراوان، ابتدا به بررسی وضعیت و روند دبی ایستگاه هیدرومتری اسفندک که در ابتدای رودخانه ماشکید وجود دارد پرداخته می‌شود. برای این منظور از آزمون ناپارامتریک من کندال استفاده شد. و در ادامه به توجه به نبود ایستگاه هیدرومتری در سطح حوزه آبخیز با استفاده از داده‌های تصاویر ماهواریی Treaclimate به بررسی وضعیت رواناب و حجم رواناب خروجی از ایران به کشور پاکستان پرداخته شد. نتایج جدول نشان می‌دهد که در مقیاس فصلی و سالانه روند دبی در ایستگاه مورد مطالعه روند نزولی (کاهشی) است. به‌طوری‌که در مقیاس‌های سالانه، فصول بهار و تابستان این روند معنی‌دار در سطح 95 درصد است. تجزیه و تحلیل مجموعه داده‌های 22 ساله از سال 2000 تا 2020 نشان می‌دهد که به‌طور متوسط بیش از 13 میلیون متر مکعب آبی که این حوضه جمع‌آوری می‌کند از طریق رودخانه مرزی از ایران به پاکستان می‌ریزد. بدون سازه‌های استحصال آب، آبخیزداری و ذخیره آبخوان، این آب در اثر رواناب هدر می‌رود. بنابراین، با اجرای سیستم‌های برداشت آب باران به‌طور موثر و کارآمد، منطقه می‌تواند به اهداف توسعه پایدار خود دست یابد و امنیت آبی خود را افزایش دهد.