روش‌های سنتی بهره‌برداری آب باران قابلیتی برای توسعه بوم گردی در جنوب ایران

Abstract

در هر منطقه‌ای قابلیت‌های گردشگری وجود دارند؛ که گاهی از چشم‌ها دور می‌مانند. بومیان هر منطقه در زمینه‌های مختلف کشاورزی، صنعتی و خدماتی، روش‌های سنتی بکار می‌گیرند؛ که برنامه‌ریزان منطقه‌ای، آن‌ها را برای توسعه‌ی این مناطق مورد توجه قرار می‌دهند و گردشگران، مشتاق مشاهده و کند‌و‌کاو پیرامون این روش‌ها هستند. با وجود محدودیت‌های مناطق خشک، این نواحی از قابلیت‌های زیادی درزمینه‌ی دانش بومی برخوردارند. در این مناطق، همواره آب باران و بهره‌برداری از آن مورد توجه ویژه بوده‌است. از این‌رو بومیان کوشیده‌اند تا بوسیله‌ی دانش تجربی خود روش‌های گوناگونی را برای بهره‌برداری از آب باران ابداع نمایند. امروز نیز این روش‌ها در روستاهای زیادی از نوار جنوبی ایران، فعال و بومیان از آن‌ها برای بهره‌برداری از آب باران و سیلاب استفاده می‌کنند. متاسفانه تعداد زیادی از آن‌ها نیز تخریب شده و تنها آثاری از آن‌ها برجا مانده است. هرچند تلاش‌هایی برای مستند‌سازی دانش بومی بهره‌برداری از آب صورت گرفته است؛ ولی برنامه مدونی برای شناسایی آن‌ها با هدف استفاده از این قابلیت در توسعه گردشگری مورد نیاز است. چنین برنامه‌ای ضمن تاثیر در حفظ آب و خاک کشور، موجب توسعه گردشگری و ایجاد ثروت در این مناطق محروم نیز می‌شود. منطقه‌ی مورد نظر در این بررسی در جنوب کشور (استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، فارس و بوشهر) قرار می‌گیرد. در این مطالعه، اسناد موجود مرتیط با موضوع تحقیق بررسی و با توجه به مشاهدات و جمع‌آوری اطلاعات موردی میدانی، با استفاده از تجزیه و تحلیل موضوعی مساله قابلیت دانش بومی بهره‌برداری از آب باران در توسعه گردشگری مورد بحث و نتیجه‌گیری قرار گرفته‌است. در منطقه‌ی مورد بررسی، شهرستان‌های چابهار، ایرانشهر، نیکشهر، سراوان، کنارک، گراش، اوز، خنج، لارستان، لامرد، استهبان، میمند، داراب، بندرلنگه، تنگستان و اهرم از جمله مناطق دارای قابلیت برای اجرای طرح‌های بوم‌گردی مرتبط با دانش حفاظت آب و خاک و بهره‌برداری از آب باران و سیل هستند.در هر منطقه‌ای قابلیت‌های گردشگری وجود دارند؛ که گاهی از چشم‌ها دور می‌مانند. بومیان هر منطقه در زمینه‌های مختلف کشاورزی، صنعتی و خدماتی، روش‌های سنتی بکار می‌گیرند؛ که برنامه‌ریزان منطقه‌ای، آن‌ها را برای توسعه‌ی این مناطق مورد توجه قرار می‌دهند و گردشگران، مشتاق مشاهده و کند‌و‌کاو پیرامون این روش‌ها هستند. با وجود محدودیت‌های مناطق خشک، این نواحی از قابلیت‌های زیادی درزمینه‌ی دانش بومی برخوردارند. در این مناطق، همواره آب باران و بهره‌برداری از آن مورد توجه ویژه بوده‌است. از این‌رو بومیان کوشیده‌اند تا بوسیله‌ی دانش تجربی خود روش‌های گوناگونی را برای بهره‌برداری از آب باران ابداع نمایند. امروز نیز این روش‌ها در روستاهای زیادی از نوار جنوبی ایران، فعال و بومیان از آن‌ها برای بهره‌برداری از آب باران و سیلاب استفاده می‌کنند. متاسفانه تعداد زیادی از آن‌ها نیز تخریب شده و تنها آثاری از آن‌ها برجا مانده است. هرچند تلاش‌هایی برای مستند‌سازی دانش بومی بهره‌برداری از آب صورت گرفته است؛ ولی برنامه مدونی برای شناسایی آن‌ها با هدف استفاده از این قابلیت در توسعه گردشگری مورد نیاز است. چنین برنامه‌ای ضمن تاثیر در حفظ آب و خاک کشور، موجب توسعه گردشگری و ایجاد ثروت در این مناطق محروم نیز می‌شود. منطقه‌ی مورد نظر در این بررسی در جنوب کشور (استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، فارس و بوشهر) قرار می‌گیرد. در این مطالعه، اسناد موجود مرتیط با موضوع تحقیق بررسی و با توجه به مشاهدات و جمع‌آوری اطلاعات موردی میدانی، با استفاده از تجزیه و تحلیل موضوعی مساله قابلیت دانش بومی بهره‌برداری از آب باران در توسعه گردشگری مورد بحث و نتیجه‌گیری قرار گرفته‌است. در منطقه‌ی مورد بررسی، شهرستان‌های چابهار، ایرانشهر، نیکشهر، سراوان، کنارک، گراش، اوز، خنج، لارستان، لامرد، استهبان، میمند، داراب، بندرلنگه، تنگستان و اهرم از جمله مناطق دارای قابلیت برای اجرای طرح‌های بوم‌گردی مرتبط با دانش حفاظت آب و خاک و بهره‌برداری از آب باران و سیل هستند.