سبک زندگی ارتقاءدهنده سلامت در زنان آسیب‌پذیر و عوامل جمعیتی اجتماعی مرتبط با آن در ایران

Abstract

سابقه و هدف: زنان به علت فاکتورهای بیولوژیکی، ژنتیکی، فیزیکی و شرایطی نظیر حاملگی و شیردهی و هم‌چنین به واسطه ظرفیت و پتانسیل وجودی خود در برابر صدمات جدی اجتماعی آسیب‌پذیرتر از مردان قلمداد می‌شوند. ساختار اجتماعی جوامع ازجمله نبود عدالت اجتماعی، نگاه جنسیتی، بیکاری، فرصت‌های نابرابر شغلی، فقدان امنیت، ضعف آموزش، مشکلات فرهنگی، نگاره‌های تفکر سنتی مردان درخصوص زنان و باور نداشتن به ظرفیت و پتانسیل زنان از دیگر دلایل آسیب پذیری این گروه می‌باشد. نرخ جمعیت زنان آسیب‌پذیر در دهه‌های اخیر رشد گسترده‌ای داشته است. از طرفی رفتارهای ارتقاءدهنده سلامت یکی از شاخص‌های عمده تعیین‌کننده سلامت عمومی می‌باشد. بنابراین این مطالعه با هدف تعیین سبک زندگی ارتقاءدهنده سلامتی در زنان مراجعه‌کننده به مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری شهر ساری و عوامل جمعیتی-اجتماعی مرتبط با آن طراحی و اجرا شد. مواد و روش‌ها: در این مطالعه مقطعی از نوع توصیفی- تحلیلی با استفاده از روش نمونه‌گیری در دسترس 174 نفر از زنان آسیب‌پذیر مراجعه‌کننده به مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری شهر ساری، مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزارهای مورد استفاده پرسشنامه عوامل اجتماعی-دموگرافیک و سبک زندگی ارتقادهنده سلامت بود. این ابزار که رفتارهای ارتقادهنده سلامت را بررسی می‌کند، حاوی ٥٢ سوال در شش حیطه: تغذیه (٩سوال)، فعالیت جسمانی (٨سوال)، مسئولیت‌پذیری در مورد سلامتی (٩سوال)، مدیریت استرس (٨سوال)، روابط بین فردی (٩سوال) و رشد معنوی (٩سوال) می‌باشد. داده‌های به‌دست آمده با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 20 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. برای مشخصات دموگرافیک از روش آماری توصیفی نظیر فراوانی، میانگین، میانه و انحراف معیار استفاده شد. در تحلیل استنباطی با استفاده از آزمون نرمال بودن (شاپیروویلک (Shapiro-wilk)) به بررسی نرمال بودن متغیرها پرداخته شد. جهت مقایسه نمره سبک ارتقادهنده سلامتی در سطوح متغیرهای دو سطحی و چندسطحی به ترتیب از آزمون تی مستقل و آنالیز واریانس یک طرفه، ضریب همبستگی اسپیرمن و رگرسیون خطی استفاده شد. یافته‌ها: میانگین و انحراف‌معیار به‌دست آمده در مولفه‌های پرسشنامه سبک زندگی ارتقادهنده سلامت که شامل: خودشکوفایی با میانگین و انحراف‌معیار 6/77±28/12، میانگین و انحراف‌‌معیار مسئولیت‌پذیری 6/18±31/90، میانگین و انحراف‌معیار حمایت بین فردی 4/65±19/25، میانگین و انحراف ‌معیار مدیریت استرس 3/35±13/11، میانگین و انحراف‌معیار ورزش5/62±14/83، میانگین و انحراف‌معیار تغذیه 4/96±19/81 بود. هم‌چنین نتایج مطالعه حاضر نشان داد، بیش‌ترین و کم‌ترین نمره مولفه‌های مربوط به پرسشنامه سبک زندگی ارتقادهنده سلامت به‌ترتیب مربوط به مولفه‌ی مسئولیت‌پذیری و مدیریت استرس بود. در مجموع میانگین و انحراف‌معیار سبک زندگی ارتقادهنده سلامت 23/23±127/02 بود. 43/3 درصد سبک زندگی ارتقادهنده سلامت مطلوبی داشتند. در مدل رگرسیون لجستیک مطلوب بودن سبک ارتقاءدهنده سلامت بر حسب متغیرهای جمعیتی اجتماعی (سن، تحصیلات، شغل، ارزیابی میزان کفایت درآمد ماهانه، سابقه یا ابتلای فعلی به بیماری جنسی) از نظر آماری با 0/001=P معنی‌دار بود. ضریب تعیین 0/34 بیانگر آن است که متغیرهای مذکور می‌توانند 34 درصد در مطلوب بودن سبک ارتقاءدهنده سلامت موثر باشند. استنتاج: با توجه به اهمیت رفتارهای ارتقاءدهنده سلامت در ارتقاء سلامت افراد جامعه به خصوص زنان، شناخت و بهبود هر چه بیش‌تر این عوامل در قالب مطالعات مداخله‌ای و کاربردی می‌تواند مؤثر واقع شود. علاوه بر این افزایش آگاهی در مورد چنین عواملی می‌تواند نقش تعیین‌کننده در بهبود سلامت زنان داشته باشد.