آینده پژوهی پدیده فرونشست زمین ناشی از برداشت بی‌رویه منابع آب‌های زیرزمینی دشت تهران- شهریار تا افق1410

Abstract

مقدمه: در سالیان اخیر پدیده فرونشست زمین، به ­عنوان یکی از آثار زیان­ بار کاهش تراز سطح آب زیرزمینی، همواره محل بحث و نگرانی جوامع بشری بوده، بنابراین این مسئله در کنار تشدید سایر چالش ­ها مانند تغییرات اقلیمی، نیازمند یافتن راه حل­ های علمی و متعاقبا طراحی و تدوین آینده پژوی­ه ای مختلف برای مواجه با شرایط احتمالی پیش­رو در آینده با کمترین هزینه­ و آسیب ­های اقتصادی و اجتماعی است. دشت شهریار، یکی از دشت­های ممنوعه و بحرانی کشور است که از نظر صنعتی و کشاورزی نیز فعال می ­باشد، این دشت طی چندین سال گذشته تحت تاثیر پدیده فرونشست زمین بوده است. وجود شریان­ های حیاتی، مناطق اقتصادی، زیارتی و نظامی آن را به منطقه­ ای استراتژیک تبدیل کرده است که هزینه عواقب زیان­ بار ناشی از فرونشست را دو چندان می­ کند. بنابراین پیش بینی احتمالات زمین ساختاری با اعمال شرایط و احتمال وقوع مختلف در شرایط گوناگون برای جلوگیری و آمادگی از کاهش عواقب سوِء آن در نحوه اجرای برنامه­ های آتی مدیریت منابع آب بسیار حائز اهمیت می ­باشد. روش­: با استفاده از داده ­های زمین­ شناسی، ژئوتکنیکی و آب­ شناسی دشت در نرم­افزار COMSOL، فرونشست در 22 نقطه منتخب منطقه مطالعاتی را طی سنوات 98-1382 محاسبه و پس از صحت سنجی و کسب تطابق بالا با داده­ های واقعی و تصاویر تداخل سنجی راداری ، میزان فرونشست تا سال 1410 تخمین زده شده است. یافته ­ها: در این پژوهش سعی شده است با تکیه بر یافته­ های حاصل از پیش ­بینی فرونشست دشت تهران- شهریار تا افق 1410 و بر مبنای روش آینده پژوهی چندگانه( وضع موجود، بدبینانه، میانه و خوش بینانه)، به ­منظور سیاست­گذاری و جهت­ دهی به اقدامات آینده در عرصه مدیریت منابع و مصارف آب ارائه گردد. نتیجه­ گیری: نتیجه کلی نشان داد که نرخ فرونشست در سال­های ابتدایی با نرخ بالاتری در لایه ­های بالایی سفره آب خوان ظاهر شده که به مرور زمان پس از پر شدن خلل و فرج­ بین ذرات خاک به سمت لایه ­های فوقانی­ تر سطح آب خوان، و در نهایت به سطح زمین منتهی می­ گردد. بنابراین تغییرات تراز آب­ زیرزمینی و جنس زمین از جمله عوامل موثر بر الگوی و نرخ فرونشست بوده ­اند.