دروغ گویی یا مصلحت اندیشی؟ چالش اخلاقی که پرستاران هنگام گفتن حقیقت با آن مواجه هستند

Abstract

سردبیر محترم در برخی شرایط پرستاران هنگام مراقبت از بیماران به‌ناچار به دروغ متوسل می‌شوند، درحالی‌که طبق اصول اخلاقی مراقبت از بیماران، داشتن صداقت و حقیقت‌گویی، امری ضروری است. پس این موضوع می‌تواند به چالش اخلاقی پیچیده و چندبعدی برای پرستاران تبدیل شود. گفتن حقایق روند درمانی به بیمار را صرف‌نظر از سن، جنس و زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی او باید یک اصل اخلاقی در نظر گرفت. اگرچه حقیقت‌گویی از اصول چهارگانه اخلاق زیست پزشکی به‌حساب نمی‌آید، بااین‌وجود ازنظر اهمیت هم‌سطح سودرسانی، ضرر نرسانی و عدالت ارزیابی می‌شود (1). بیان حقیقت با توجه به شرایط جسمانی و روحی هر بیماران متفاوت بوده و از الگوی یکسان پیروی نمی‌کند. گفتن حقیقت درمان به بیمار باعث جستجوی آگاهانه درمان مناسب، حفظ استقلال و کاهش ترس و اضطراب او می‌شود، اما درعین‌حال می‌تواند برای بیماران و پرستاران چالش‌برانگیز باشد (2). باوجوداینکه اعضای تیم مراقبت بهداشتی و به‌خصوص پرستاران درباره ارائه حقیقت در فرایند درمان دیدگاه موافقی دارند، ولی گاه حقیقت به بیمار گفته نمی‌شود. استدلال اصلی پرستاران در توجیه پنهان کردن حقیقت یا گفتن دروغ مصلحت‌آمیز نوعی از فریب در تعامل است که جهت پیشگیری از اندوه و محافظت از احساسات ناخوشایند در بیمار است (3). انگیزه استفاده از این فریب، حفظ منفعت بیماران و جلوگیری از آشفتگی بیشتر آن‌ها در شرایط استرس‌زا است. است. افلاطون نیز بر این اعتقاد بود که یک دروغ درباره اصل بیماری، گاه همچون دارو عمل می‌کند و از بروز واکنش‌ها ناخواسته در بیمار پیشگیری می‌کند (4). در مطالعات مختلف به موقعیت‌ها و شرایطی اشاره شده که گفتن دروغ مصلحت‌آمیز شایع‌ بوده و معمولاً اجتناب‌ناپذیر است. شرایط خاصی که ازجمله آن می‌توان به بیماران با اختلالات شناختی اشاره کرد. این بیماران قادر به درک کل و یا بخشی از حقیقت موجود نیستند و در صورت دانستن حقیقت بیماری خود مضطرب می‌شوند یا بی‌قراری می‌کنند یا احتمال آسیب زدن به خود و دیگران را دارند، بنابراین پرستاران به‌ناچار به دروغ مصلحت مصلحت‌آمیز متوسل می‌شوند (5). همچنین کودکان به دلیل ناتوانایی از درک صحیح اطلاعات و کودکان بزرگ‌تر نیز به علت اینکه در بسیاری از موارد پس از شنیدن حقیقت دچار ناامیدی و کاهش همکاری با پرستاران می‌شوند، پرستاران چاره‌ای جز متوسل شدن به دروغ مصلحتی برای جلب اعتماد و همکاری کودکان ندارند (6). بیماران در مراحل انتهای زندگی نیز جز مواردی هستند که پرستاران هنگام مراقبت از آن‌ها گاهی ناچار به گفتن دروغ مصلحتی می‌شوند. در این افراد وقتی‌که تمامی درمان‌ها بی‌نتیجه بوده است، گفتن حقیقت نتیجه عکس داشته و باعث به هم خوردن آرامش روانی بیمار خواهد شد (7). دلایل متعددی برای بیان دروغ مصلحت‌آمیز وجود دارد که بنا به مطالعات مختلف می‌توان به مواردی همچون در نظر گرفتن مصلحت بیمار، اشاره کرد. مهم‌ترین نکته‌ای که هنگام در نظر گرفتن مصلحت بیمار برای گفتن دروغ مصلحت‌آمیز باید به آن توجه داشت، در نظر گرفتن هماهنگی تعریف مصلحت از دیدگاه بیمار و پرستار است. بهترین مصلحت در نظر گرفتن ترجیحات و خواسته‌های خود بیمار بوده و باید به آن توجه ویژه‌ای شود (8). از دیگر دلایل استفاده از دروغ مصلحت‌آمیز، به وجود آمدن موقعیت‌های نامناسب و نامتعادل برای بیمار است. دروغ مصلحت‌آمیز در این شرایط تا پایدار شدن شرایط روحی و روانی بیمار و رسیدن به موقعیتی مناسب می‌تواند کمک‌کننده باشد. افشای حقیقت ناگوار در شرایط نامناسب نه‌تنها کمک‌کننده نیست، بلکه به بی‌ثباتی موقعیت دامن می‌زند (9). اولویت داشتن هدف درمانی به اصل صداقت نیز جز مواردی است که در آن از دروغ مصلحتی استفاده می‌شود. شاید بتوان این امر را این‌گونه توجیه نمود که موقعیت‌هایی وجود دارد که در آن‌ها، بیماران با آگاهی از حقیقت، خود و تیم درمانی را از رسیدن به هدف درمانی دور می‌کنند و احتمال عدم همکاری و نرسیدن به اهداف درمانی و بهبودی بیمار با گفتن حقیقت کاهش می‌یابد (10). آنچه از این نوشتار برمی‌آید، آن است که گفتن حقیقت در برخی شرایط ، چالش اخلاقی بوده که پرستاران با آن مواجه هستند. اعتماد برخاسته از پایبندی به بیان حقیقت، مهم‌ترین عامل موفقیت روابط پرستار و بیمار محسوب می‌شود و به‌نوعی ارزش اخلاقی محسوب می‌شود. بااین‌حال، در موقعیت‌های خاص، پایبندی به این ارزش اخلاقی می‌تواند با دشواری‌هایی همراه باشد. مواردی همچون شرایط خاص بیماران و اهداف درمانی از عوامل اساسی در امر حقیقت‌گویی به شمار می‌آیند. درست است که جز در موارد خاص، بیان حقیقت امری الزامی است؛ اما نباید فراموش کرد که در میانِ حقیقت موردنظر، ممکن است تلخی نیز برای فرد شنونده نهفته باشد؛ لذا، آنچه در حقیقت‌گویی می‌تواند ضروری تلقی شود، در نظر گرفتن شرایط بیمار و اهداف درمانی آن است. هرچند ارائه راه‌حل‌های مطلق برای این مشکل بسیار سخت و پیچیده بوده و نیازمند همفکری با متخصصان حوزه‌ی اخلاق و همچنین در نظر گرفتن تمامی ابعاد و شرایط مشکل است، اما به‌منظور کاهش آسیب‌های جسمی و روحی در بیماران، پرستاران باید آموزش‌های لازم را دراین‌باره فراگیرند و بکوشند با استفاده از روش‌های صحیح، عوارض ناخوشایند آگاهی از حقیقت را به حداقل برسانند. در این مسیر ضرورت ارائه اطلاعات صحیح به بیماران به‌عنوان یک اصل اخلاقی، تدوین راهنمای ارائه اطلاعات در شرایط و موقعیت‌های خاص مراقبت از بیماران و استفاده از الگوهای به‌روز با محوریت رعایت حقوق بیماران از راهکارهای پیشنهادی برای ارتقا بیان حقیقت به بیماران است.