ارزیابی اجزای واریانس ژنتیکی و قابلیت‌های ترکیب‌پذیری برخی صفات کمی در ارقام گوجه‌فرنگی با استفاده از تجزیه لاین‌×‌تستر

Abstract

پژوهش حاضر با هدف برآورد اجزای واریانس ژنتیکی و قابلیت‌های ترکیب‌پذیری عمومی و خصوصی برخی صفات کمی در ژنوتیپ‌های گوجه‌فرنگی با استفاده از تجزیه لاین×تستر انجام شد. لاین‌های SC و V به‌عنوان پایه مادری و تسترهای L، R و MZ به‌عنوان والدین پدری با یکدیگر تلاقی یافتند و در سال بعدی شش نتاج هیبرید به‌همراه والدین تلاقی‌ها در آزمایشی به‌صورت طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری کشت شدند. صفات مورد ارزیابی شامل تعداد روز تا اولین‌گل‌دهی، زودرسی (تعداد روز از جوانه‌زنی تا اولین رنگ‌گیری میوه)، تعداد میوه در بوته، وزن میوه در بوته (گرم)، عملکرد میوه (گرم)، طول و عرض میوه (سانتیمتر) بودند. نتایج تجزیه واریانس لاین×تستر نشان داد میانگین مربعات والدین و تسترها برای تمامی صفات به‌جز طول و عرض میوه و میانگین مربعات تلاقی‌ها و لاین‌ها برای تمامی صفات به‌جز طول میوه معنی‌دار بودند. اثر لاین×تستر برای تمامی صفات به‌جز تعداد میوه در بوته و طول میوه معنی‌دار بود. لاین SC برای بهبود صفات تعداد روز تا اولین گلدهی، زودرسی، ارتفاع بوته، وزن میوه در بوته و عرض میوه و لاین V برای بهبود صفت تعداد میوه در بوته ترکیب‌شونده‌های عمومی مناسبی با تسترها بودند. تستر L برای بهبود تمام صفات به‌جز عملکرد و تستر MZ برای بهبود صفت ارتفاع بوته بهترین ترکیب‌شونده‌های عمومی با لاین‌های مادری بودند. در میان تلاقی‌ها، تلاقی SC×L برای بهبود صفات زودرسی و عرض میوه و تلاقی‌های SC×R و V×MZ به‌ترتیب برای بهبود صفات ارتفاع بوته و وزن میوه در بوته ترکیب‌شونده‌های خصوصی مطلوبی بودند. بررسی متوسط وضعیت ژنوتیپ‌ها نشان داد از میان ارقام والدینی، لاین SC و از میان تلاقی‌ها، ژنوتیپ L×SC کم‌ترین میانگین‌ها را برای صفات تعداد روز تا اولین گلدهی و زودرسی داشتند. همچنین لاین SC برای صفت تعداد میوه در بوته و تلاقی L×SC برای صفات وزن میوه در بوته، عملکرد و عرض میوه بیش‌ترین میانگین‌ها را به خود اختصاص دادند. در میان والدین، لاین‌های مادری SC و V به‌ترتیب برای صفات تعداد میوه در بوته و ارتفاع بوته، تستر L برای صفت عملکرد میوه و تستر MZ برای صفات وزن میوه در بوته و عرض میوه بیش‌ترین میانگین‌ها را ثبت کردند. در میان تلاقی‌ها، تلاقی L×SC برای صفات وزن میوه در بوته، عملکرد و عرض میوه، تلاقی L×V برای صفت تعداد میوه در بوته و تلاقی V×MZ برای صفت ارتفاع بوته بیش‌ترین میانگین‌ها را به خود اختصاص دادند. به‌طور کلی، بررسی متوسط وضعیت ژنوتیپ‌ها نشان داد هیبرید L×SC برای صفات تعداد روز تا اولین گلدهی، زودرسی، وزن میوه در بوته، عملکرد میوه و طول و عرض میوه برتر از والدین خود می‌باشد. برآورد واریانس‌های افزایشی و غیرافزایشی نشان داد در صفات ارتفاع بوته و وزن میوه در بوته، واریانس افزایشی نقش اصلی داشته و گزینش از میان نسل‌های درحال تفکیک روش اصلاحی مناسبی برای صفات مذکور است. درحالی‌که برای صفات تعداد روز تا اولین گلدهی، زودرسی و عملکرد سهم واریانس غیرافزایشی بیش‌تر از واریانس افزایشی بود، لذا برای بهبود صفات مذکور تولید هیبرید توصیه می‌شود.