بررسی اثر تغییر اقلیم در روند سلامت حوزه آبخیز از طریق چهارچوب فشار-وضعیت-پاسخ مطالعه موردی: حوزه آبخیز رادکان، استان خراسان رضوی

Abstract

حوزه‌های آبخیز سیستم‌های اجتماعی-بوم‌شناختی هستند که به‌طور قابل ‌توجهی می‌توانند تحت ‌تاثیر تغییر اقلیم قرار ‌گیرند. از آن‌جایی که این تغییرات از جمله تغییر در میزان و الگوهای بارش و افزایش دما، می‌تواند سبب افزایش آسیب‌پذیری حوزه‌های آبخیز شود، لذا شناخت اثرات تغییر اقلیم بر فرآیندهای هیدرولوژیکی و سایر جنبه‌های مختلف در سطح حوزه آبخیز، می‌تواند سبب ایجاد رویکردهایی جهت کاهش این اثرات و یا سازگاری با آن‌ها شود. از این‌رو، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تاثیرات تغییر اقلیم بر سلامت آبخیز رادکان در استان خراسان رضوی، انجام شده است. در این مطالعه، ابتدا سلامت آبخیز از طریق چهارچوب فشار-وضعیت-پاسخ (PSR) برای دوره تاریخی 2014-1990 تعیین شد. بدین منظور 16 معیار طبیعی و انسانی انتخاب و در قالب سه شاخص فشار، وضعیت و پاسخ طبقه‌بندی شدند. پس از محاسبه معیارها برای 14 زیرحوضه مورد مطالعه، استانداردسازی معیارها انجام و سپس از طریق فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) تعیین وزن شدند. در نهایت سلامت آبخیز مورد مطالعه از طریق چهارچوب PSR برای 14 زیرحوضه تعیین و در پنج کلاس سالم، نسبتا‌ سالم، متوسط، نسبتا ‌ناسالم و ناسالم طبقه‌بندی شد. سپس به‌منظور بررسی تاثیرات تغییر اقلیم بر سلامت آبخیز ، از داده‌های مدل اقلیمی MPI-ESM1.2-HR تحت دو سناریو SSP2-4.5 و SSP5-8.5، برای سه دوره زمانی آینده 2050-2026، 2075-2051 و 2100-2076 استفاده شد. نتایج نشان داد در دوره تاریخی غیر از یک زیرحوضه که در طبقه سالم و دو زیرحوضه که در طبقه نسبتا‌ ناسالم قرار داشتند، مابقی زیرحوضه‌ها از نظر سلامت در طبقه متوسط بودند. مقایسه شاخص سلامت در دوره‌های زمانی آینده با دوره تاریخی، نشان‌دهنده کاهش سلامت در هر دو سناریو بود که میانگین این کاهش به‌ترتیب در دوره‌های زمانی 2050-2026، 2075-2051 و 2100-2076 تحت سناریو SSP2-4.5 برابر با 84/8 ، 49/8 و 11/11 درصد و در سناریو SSP5-8.5 به‌ترتیب برابر با 33/7، 04/13 و 85/9 درصد است.