بررسی اثرات گرمایش جهانی بر افزایش ریسک آتش‌سوزی جنگل‌های ایران

Abstract

زمینه و هدف: امروزه ایران به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی، یکی از آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر تغییرات اقلیمی است. یکی از مهم‌ترین تأثیرات منفی تغییر اقلیم افزایش دما بوده که می‌تواند از این پس موجب افزایش خطر آتش‌سوزی جنگلی شود. پدیده آتش‌سوزی جنگلی به‌عنوان یک چالش زیست محیطی و یکی از مخاطراتی است که بخش وسیعی از جنگل‌های جهان را تهدید می‌کند، که ایران از این قاعده مستثنی نبوده است. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی اثر گرمایش جهانی بر افزایش ریسک آتش‌سوزی جنگل‌های ایران با بهره‌گیری از فناوری سنجش از دور و تحلیل فضایی بوده است. روش: داده‌های پارامتر دمای ایستگاه‌های سینوپتیک (مهرآباد، یزد، بم، شیراز، اصفهان و بوشهر) طی دوره مشترک 2020-1988 در بازه زمانی 32 ساله، از سازمان هواشناسی دریافت شد. سپس برای بررسی روند دما از ماکرو اکسل و افزونه XLSTAT بهره گرفته شد. به ‌منظور شناسایی پوشش‌گیاهی از شاخص (NDVI) از داده‌های ماهواره لندست 8 و تهیه نقشه پوشش‌گیاهی از تصاویر ماهواره‌ایLand Cover 10m 2017 در محیط ارث انجین (EEG) استخراج شد. سپس برای محاسبه توپوگرافی از معیارهای (ارتفاع، شیب، جهت شیب و پهنه سطوح تابش خورشیدی) بهره گرفته شد. جهت شناسایی پراکندگی و تهیه نقشه تراکم کرنل مناطق آتش‌سوزیِ جنگلی بر اساس طبقه‌بندی مناطق کم‌خطر و پرخطر، داده‌های آن از سنجنده MODIS C6 ناسا طی سال‌های (2023-2000) دریافت شد. یافته‌ها: نتایج بررسی روند دما در کلیه ایستگاه‌ها طی دوره 32 ساله روندی افزایشی و معنی‌دار در سطح 95 و 99 درصد بود. که این می‌تواند ناشی از افزایش گازهای گلخانه‌ای در مراکز شهری باشد که قابل توجیه است. نتایج بررسی شاخص (NDVI) مناطق دارای تراکم پوشش‌گیاهی را مستعد خطر آتش‌سوزی نشان داد. بررسی پهنه سطوح تابشی در مناطق ارتفاعات شمالی تهران، در نواحی کناره‌های خزری و پهنه‌های شمالی ایران، شمال غرب ایران (اردبیل و تبریز)، نواحی مرکزی (کرمان، اصفهان، یزد و شیراز) از ارزش پیکسلی بالایی برخوردار بودند، و به معنای این است میزان پهنه دریافتی تابشی خورشیدی نسبت به سایر مناطق ایران بیش‌تر بوده است. در نهایت نقشه پراکندگی نقاط و شدت تراکم کرنل، نشان داد که استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان مستعد ریسک بالاتری از آتش‌سوزی جنگلی قرار دارند. نتیجه‌گیری: در نتیجه ایران به تغییر اقلیم ناشی از گرمایش جهانی مواجه شده است. با توجه به اقلیم جدید ایران که هوای گرم‌تر و خشک‌تری را سپری خواهد کرد، بیش‌تر مستعد آتش‌سوزی جنگلی قرار خواهد گرفت. بنابراین طرح برنامه‌ای جامع برای کاهش اثر تغییر اقلیم و آینده‌نگری‌های اقلیمی از حیطه مدیریت بحران در ایران باید مورد توجه قرار گیرد. که این امر موجب کمک به اثربخشی به میزان کاهش آسیب‌پذیری و افزایش تاب آوری خواهد بود.