تبیین معیارهای موثر در برنامه ریزی مراکز تخلیه امن اضطراری در بافت های شهری (نمونه موردی: محلات منطقه 8 شهر تبریز)

Abstract

زمینه و هدف: امروزه به دلیل رشد روزافزون جمعیت و توسعه‌ی شهرنشینی، سکونت و کار در بافت‌های مرکزی شهرها به شدت افزایش یافته است. با افزایش تراکمات شهری در بافت مرکزی شهرها، هنگام رخداد سوانحی چون زلزله، آتش‌سوزی و ... چالش‌های بیش‌تری را برای ساکنان ایجاد خواهد کرد که خروج و تخلیه‌ی اضطراری ایمن یکی از آن‌هاست. این در حالی است که ارائه‌ی راهکارهای بدیع و بهینه برای حفظ جان انسان‌ها بسیار ضروری است. از این روی در مقاله حاضر با توجه به بحران های احتمالی پیش رو و ضرورت آمادگی مردم و شهر و مدیران، به شناسایی متغیرهای تاثیر گذار بر مدیریت بحران بافت های شهری خاصه تخلیه اضطراری پرداخته شده و در این میان این متغیرها در نمونه موردی (محلات منطقه هشت کلان شهر تبریز) بررسی شده تا فضاها و ابنیه ایمن شناسایی شوند. روش: در این پژوهش با هدف شناسایی و بررسی فضاها و بناهای ایمن در تخلیه اضطراری در محلات منطقه هشت کلان شهر تبریز با بکارگیری راهبرد قیاسی با روش کمی، از شیوه پیمایشی میدانی با ابزار سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و تکنیک Index overlay و پرسشنامه که از بین متخصصان شهرسازی (حوزه نظریه و حوزه اجرایی) به تعداد 35 عدد در جهت تدقیق مدل و امتیاز هر متغیرصورت گرفت. در ابتدا با بررسی مفاهیم بحران، لزوم مدیریت بحران و تخلیه اضطراری به شناسایی ابعاد موضوع پرداخته و نهایتا مدب مفهومی پژوهش برپایه متغیرهای تاثیرگذار بر این موضوع ارائه شد تا در نمونه موردی به آزمایش گذاشته شود. یافته‌ها: براساس مطالعات انجام گرفته و مدل مفهومی تحقیق دو رکن اصلی در موضوع تخلیه اضطراری تحت عنوان فضای ایمن و بنای ایمن قابل تصور است. موضوع فضای ایمن خود بر دو بخش تفکیک می شود: محوریت فضا و محوریت ویژگی های بستر. درمجموع می توان گفت 11 متغیر برای شناسایی فضاها و ابنیه اسمن در تخلیه اضطراری وجود داشته و شامل: فاصله از کاربری هایی نظیر کاربری مذهبی، آموزشی، ورزشی، پایانه ها، پارکینگ ها، فضاهای سبز، فضاهای باز، تاسیسات خطرساز، ایستگاه های آتش نشانی، فاصله از مسیل ها و گسل ها می باشد. نتیجه‌گیری: با توجه به بررسی های صورت گرفته می توان گفت منطقه هشت کلان شهر تبریز در بازه آسیب پذیری بالایی قرار گرفته است و ویژگی های زمینه ای بافت کهن نظیر فشردگی و ... بر این میزان این آسیب پذیری افزوده است. از سویی دیگر وجود فضاها و ابنیه هایی نظیر مجموعه ارگ علیشاه و مصلی تبریز، پارک و فضاهای سبز موجود، فضاهای باز و عمومی نظیر میدان کهن (میدان محققی)، ایستگاه های آتش نشانی و مراکز آموزشی و مذهبی نقشه کلیدی در تخلیه اضطراری دارند و تجهیز این فضاها به امکانات اولیه در جهت حضور مردم بسیار مهم می باشد و نیازمند توجه برنامه ریزان و مدیران شهری است.