مدیریت تعارض منافع در برنامه پزشکی خانواده ایران: یک مطالعه حیطه ای

Abstract

مقدمه: پزشکی خانواده، برنامه‌ای مبتنی بر جامعه برای ارائه خدمات سلامت است که در آن گروه پزشکی آموزش دیده، خدمات اولیه بهداشتی و درمانی را به‌صورت جامع، هماهنگ، مستمر و فرد محور با هدف تأمین، حفظ و ارتقای سلامت مردم ارائه می‌کند. برنامه پزشکی خانواده شهری در ایران از سال 1391 اجرا شد. تعارض منافع یکی از چالش‌های مهم در اجرای برنامه پزشکی خانواده در ایران است. هدف از این پژوهش، شناسایی انواع و مصادیق تعارض منافع در برنامه پزشکی خانواده و ارائه راهکارهای مدیریت و کنترل آن است. روش­ها: این مطالعه با روش مرور حیطه‌ای انجام شد. مطالعات منتشر شده در پایگاه‌ داده‌های انگلیسی پابمد، اسکاپوس، وب آو ساینس و پایگاه‌های فارسی نورمگز، مگ ایران، پایگاه استنادی جهان اسلام و موتور جستجوی گوگل اسکولار در زمینه تعارض منافع در برنامه پزشکی خانواده در بازه زمانی ژانویه 1980 تا جولای 2022 جستجو و بررسی شدند. در نهایت، 31 مقاله مرتبط انتخاب و با روش تحلیل چارچوبی بررسی شدند. یافته­ها: تعداد 18 مصداق تعارض ­منافع در برنامه پزشکی خانواده شناسایی ­شد که به دو دسته کلی تعارض منافع مستقیم و تعارض منافع غیر مستقیم تقسیم شدند. دریافت پول، هدیه، نمونه کالا و گرنت از شرکت‌های دارویی و تجهیزات پزشکی بیشترین تکرار را در مطالعات داشتند. تعداد 28 راهکار برای مدیریت­تعارض ­منافع در برنامه­پزشکی­خانواده شناسایی­شد که در چهار سطح بنیادی (دولت و وزارت ­بهداشت)، کلان (دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی، سازمان بیمه ­سلامت و شرکت­های ­تجهیزاتی و دارویی)، میانی(سازمان‌های بهداشتی و درمانی) و خرد(ارائه‌دهنده­ و دریافت‌کننده­ خدمت سلامت) دسته‌بندی­شدند. وضع قوانین و مقررات، استفاده از روش پرداخت مبتنی بر عملکرد، افزایش نظارت و کنترل بر عملکرد پزشکان خانواده، شفاف‌سازی روابط مالی پزشکان خانواده با صنایع، بکارگیری نظام آموزشی مبتنی بر شواهد و توسعه دانش و مهارت‌های پزشکان خانواده از جمله راهکارهای اشاره شده در مطالعات بود. نتیجه‌گیری: تعارض منافع، چالشی جدی در حوزه مراقبت‌های بهداشتی اولیه و برنامه پزشکی خانواده است که می‌تواند به فساد منجر شود. اقدامات مدیریـت تعـارض منافع برنامه پزشکی خانواده برای تأثیرگذاری باید در سطوح فردی، سازمانی و کشوری اجرا شوند و باید نظامی ایجاد شود تا هزینه تعارض منافع برای افراد زیاد گردد.