واکاوی توزیع مکانی ایستگاه‎های آتش‌نشانی شهر تبریز با رویکرد پدافند غیرعامل

Abstract

زمینه و هدف: شهرها ملزم به تامین نیازهای شهروندان است. در مسیر تامین نیازهای شهروندان، آسیب‌های طبیعی و غیرطبیعی در بستر شهر، این فرآیند را پیچیده تر و از سویی دیگر مهم‌تر نشان می‌دهند. موضوع پدافند غیرعامل در چنین موارد خاص که نجات جان انسان‌ها فاکتوری کلیدی بوده، شرایط ساماندهی به شهر و مسائل آن را فراهم می‌آورد. طبق بررسی پژوهش‎های جهانی حداکثر زمان واکنش به مهار آتش و حوادث 5 دقیقه است لذا هر ایستگاه آتش‎نشانی از زمان معلوم شدن آتش تا مهار آن باید در عرض 5 دقیقه بتواند نیروهای امدادی خود را به محل حادثه اعزام نماید. از این روی پراکنش صحیح محل های آتش‌نشانی در سطح شهر از موارد ضروری و کلیدی در شهرهای پیشرفته است. در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی توزیع مکانی ایستگاه‌های آتش‌نشانی در شهر تبریز در شرایط بحرانی پرداخته است. به‌عبارتی هدف این مقاله واکاوی پراکنش بهینه ایستگاه‎های آتش‎نشانی شهر تبریز با رویکرد پدافند غیرعامل است. روش: باتوجه به هدف پژوهش، از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای برای تهیه پرسشنامه استفاده شده است. در این پژوهش از تکنیک دلفی و هم‌چنین روش تحلیل سلسله مراتبی، تحلیل شبکه برای ارزیابی اهمیت لایه‌های اطلاعاتی استفاده شده است. لایه‌های موثر در مکان‌یابی مناطق مناسب استقرار مراکز آتش‌نشانی تلفیق و همپوشانی شده اند. در این راستا، نزدیکی به کاربری‌های سازگار، دوری از کاربری‌های ناسازگار، تراکم جمعیت، دسترسی، قیمت زمین و شعاع عملکردی ایستگاه‌های آتش‌نشانی در بستر سیستم اطلاعات جغرافیایی مدنظر قرار گرفته است. معیارهای مکان‌یابی ایستگاه‎های آتش‌نشانی با مطالعه پیشینه پژوهش انتخاب شده است و پس از تدقیق معیارهای موثر، کاربرد آن در یک نمونه موردی ارزیابی شده است. یافته‌ها: عامل جمعیت یکی از مولفه‌های مهم در احداث ایستگاه‌های آتش‌نشانی باید در نظر گرفته شود. به‌طوری که مناطقی که داری تراکم جمعیتی بالایی هستند جز مناطق مستعد برای احداث ایستگاه‌های آتش‌نشانی محسوب می‌شوند. از طرفی، عواملی چون نزدیکی به راه‌های اصلی، قیمت زمین، شعاع پوشش ایستگاه‌های آتش‌نشانی موجود، نزدیکی به کاربری‌های مسکونی، تجاری، ورزشی متوسط و کوچک، نزدیکی به جایگاه‌های سوخت و فاصله از ترمینال‌های بین شهری، مراکز مذهبی، مراکز بهداشتی درمانی و مجموعه‌های ورزشی بزرگ جزء عوامل مهم در مکان‌یابی و احداث ایستگاه‌های آتش‌نشانی در نظر گرفته شده‌اند. با توجه به تحلیل شبکه صورت گرفته، میزان پوشش زمانی 5 دقیقه‌ای ایستگاه‌های آتش‌نشانی موجود در شهر تبریز 55% است و بر این اساس می‌توان به کمبود این کاربری ضروری در گستره شهر اشاره نمود. نتیجه‌گیری: براساس نتایج تحلیل‌ها، سه اولویت و ضرورت برحسب شرایط موجود، در راستای احداث مکان‌های جدید ایستگاه‌های آتش‌نشانی شناسایی و معرفی شد. به‌طوری که، بخش‌های شمالی و شمال غربی شهر تبریز، جزء بخش‌های مناسب، بخش‌های مرکزی شهر نسبتاً نامناسب و بخش‌های جنوب شرقی تبریز نامناسب برای احداث ایستگاه‌های آتش‌نشانی ارزیابی شدند.