طراحی و اعتبارسنجی الگویی بومی برای مدیریت سوانح و بلایای طبیعی در روستاها (مطالعه‌ موردی: استان اردبیل)؛ رهیافتی آمیخته

Abstract

زمینه و هدف: شدّت سوانح و بلایای طبیعی در بسیاری از نقاط روستایی کشور به گونه‌ای است که تداوم زندگی اجتماعی و اقتصادی ساکنان این مناطق را همواره با بحران مواجه می‌نماید. روستاها نسبت به شهرها به ‌دلیل ساختار و بافت سنتی در برابر سوانح و مخاطرات طبیعی آسیب‌پذیری زیادی دارند و همه ساله سوانح طبیعی، خسارات زیادی را بر روستاهای کشور وارد می‌کند. بر همین اساس پژوهش حاضر نیز با هدف طراحی و اعتبارسنجی الگویی بومی برای مدیریت سوانح و بلایای طبیعی در روستاها در دو مرحله کیفی (روش دلفی) و کمّی انجام گرفت. روش: این پژوهش از لحاظ هدف، اکتشافی و از لحاظ نوع، توصیفی است که به روش میدانی اجرا گردید. جامعه آماری پژوهش، در مرحله کیفی تعداد 30 نفر از مدیران ستاد بحران استان اردبیل می‌باشند که به صورت هدفمند و به شیوه نمونه‌گیری ارجاع زنجیره‌ای (روش گلوله‌برفی) انتخاب شدند. همچنین در مرحله دوم و بر اساس جدول مورگان، تعداد 384 نفر از ساکنان روستاهای استان اردبیل با حداقل مدرک دیپلم انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده‌ها در مرحله کیفی، مصاحبه عمیق و نیمه‌ساختاریافته با خبرگان است که به روش دلفی و در سه دور انجام گردید و در مرحله کمّی نیز از پرسشنامه‌ بازطراحی شده منتج از مرحله اول استفاده شد. یافته‌ها: در این پژوهش، شاخص‌های استخراج‌ شده، بر اساس متغیرهای مورد مطالعه و همچنین نتایج حاصل از دور سوم دلفی در 7 عامل انتزاعی‌تر (آمادگی، واکنش، پساواکنش، ارزیابی، کالبدی، مدیریتی، ترمیم و بازسازی) و 32 مفهوم (کدهای باز) دسته‌بندی شدند. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان داد بُعد "ارزیابی" و بُعد "کالبدی" با ضریب مسیر 859/0 بیش‌ترین تأثیر را در الگوی مدیریت سوانح و بلایای طبیعی در روستاها داشته‌اند. در نهایت با استفاده از نرم‌افزار Smart PLS، از برازشِ مدلِ به‌دست آمده اطمینان حاصل شد. همچنین ریشه میانگین مربعات خطای برآورد (RMSEA)، نیز 000/0 به‌دست آمد که نشان می‌دهد الگوی ارائه شده در وضعیت مطلوبی قرار دارد و می‌توان به نتایج حاصل اتکا نمود.